Christa Lehnert-Schroth

D 

Dokumentacja i badanie kontrolne

  . . . . . . . . . .  

185

11 

Dokumentacja dotycząca przebiegu i wyników  

terapii

    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

  187

11.1 

Zdjęcia kontrolne i kontrolne zdjęcia  

rentgenowskie

  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

187

11.2 

Elektromiograficzna kontrola mięśni  

z wykorzystaniem elektrod powierzchniowych

  . .  

194

11.3 

Skoliometr

  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

195

11.4 

Czynnościowe badanie płuc 

  . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

195

11.4.1  Zmiany pojemności życiowej

  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

196

11.4.2  Zmiany rozmachu oddechowego

  . . . . . . . . . . . . . . . .  

197

11.4.3  Zmiany czasu trwania wydechu i objętości klatki  

piersiowej w płaszczyźnie poprzecznej 

  . . . . . . . . . . .  

198

1.5 

Pomiary tętna  

 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

198

E 

Więcej o terapii skolioz

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

201

12 

Terapia w Klinice Kathariny Schroth  

w Bad Sobernheim

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

203

12.1 

Ogólnie o przebiegu terapii

  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

203

12.2 

Wskazania i przeciwwskazania

  . . . . . . . . . . . . . . . . .  

203

13 

Ortopedycznie uwarunkowany  

dzień powszedni 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

205

13.1 

Ortopedyczne ruchy dnia powszedniego 

  . . . . . . .  

205

13.2 

Włączanie skorygowanej postawy ciała w czynności  

dnia powszedniego 

  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

206

 

Piśmiennictwo

  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

211

 

Skorowidz

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

215

Przedmowa do wydania polskiego

Zaburzenia statyki ciała stanowią istotny czynnik zakłócający pra-

widłowy rozwój dzieci i  młodzieży. Przyczyny tych zaburzeń są 

bardzo złożone i w dużym uproszczeniu można wśród nich wyróż-

nić trzy podstawowe grupy czynników – funkcjonalne, wady roz-

wojowe oraz czynniki chorobowe. Niejednolita etiologia tych za-

burzeń sama w sobie uniemożliwia wytworzenie standardowych 

wzorców postępowania zarówno w aspekcie diagnostycznym, pro-

filaktycznym, jak i  terapeutycznym. Będące efektem zaburzonej 

statyki ciała wady postawy zazwyczaj wykrywane są dość przypad-

kowo. Sytuacja taka wynika z samej specyfiki wady postawy cia-

ła, w której dość długo wada taka rozwija się w sposób ukryty. In-

nymi słowy wada „rośnie” niejako wraz z dzieckiem i od momen-

tu zadziałania czynnika sprawczego do pojawienia się uchwytnych 

jego objawów mija zazwyczaj sporo czasu. W większości przypad-

ków nie można zatem działać przyczynowo, ograniczając się jedy-

nie do minimalizowania skutków wady. Całokształt postępowania 

dotyczącego zaburzeń statyki ciała obejmuje profilaktykę tych za-

burzeń oraz właściwą ich korekcję. Korekcja zaburzeń statyki cia-

ła z racji okresu życia podmiotu oddziaływania stanowi złożony 

proces, w którym przeplatają się ze sobą aspekty lecznicze oraz pe-

dagogiczne. W tym ujęciu działania takie można określić mianem 

reedukacji posturalnej, której celem jest ponowne ukształtowanie 

zdolności do przyjmowania i  utrzymywania prawidłowej posta-

wy ciała. Cel ten realizowany jest za pomocą działań ukierunko-

wanych na uświadomienie dziecku jego defektu, poprzez korekcję 

lokalną oraz globalną wyrobienie umiejętności korygowania wa-

dy, wyrobienie zdolności do długotrwałego utrzymywania skory-

gowanej postawy skutkujące wytworzeniem tzw. wytrzymałości 

posturalnej oraz wyrobienie umiejętności automatycznego utrzy-

mywania skorygowanej postawy ukierunkowane na wytworzenie 

nawyku prawidłowej postawy ciała. W tak rozumianą reedukację 

posturalną doskonale wpisuje się metoda Schroth.

Oddechowo-ortopedyczny system Schroth trójpłaszczyznowej te-

rapii skolioz cechuje wieloaspektowe podejście do zagadnienia ko-

rekcji bocznych skrzywień kręgosłupa. Opracowana przez Kathari-

nę Schroth w latach dwudziestych ubiegłego wieku metoda terapii 

skolioz zawiera wiele ciekawych rozwiązań. Na potrzeby metody 

wypracowano dość oryginalne mianownictwo, które zapewne nie 

przystaje do zunifikowanej, współcześnie stosowanej fachowej no-

menklatury wykorzystywanej w opisie bocznych skrzywień kręgo-

słupa. Należy jednak mieć na uwadze, że system Schroth jest bar-

dzo praktycznym sposobem rozwiązywania problemów związa-

nych z zaburzeniami statyki ciała. Określenia typu „słabe miejsce”, 

„słaba strona” lub „paczka” powiązane są z konkretnymi, typowy-

mi dla tej metody, działaniami praktycznymi. Kolejnym oryginal-

nym podejściem do problematyki bocznych skrzywień kręgosłupa 

jest klasyfikacja tych skrzywień, w której niejako rzuca się w oczy 

nadreprezentatywność skrzywień wielołukowych. Wyróżnianie 

skrzywień trój-, bądź czterołukowych z  dodatkowym podziałem 

tych skrzywień ze względu na towarzyszenie im tzw. wystające-

go biodra bezpośrednio powiązane jest z konkretnymi technikami 

korekcyjnymi. O wiele częściej w tej metodzie uwzględnia się rów-

nież występowanie skrzywień krzyżowo-lędźwiowych, dla których 

opracowano ciekawy, a co najważniejsze skuteczny algorytm ru-

chów korekcyjnych. W porównaniu z innymi współcześnie stoso-

wanymi metodami korekcji wad postawy ta część systemu Schroth 

może wydać się nieco kontrowersyjna. Oryginalne nazewnictwo 

i klasyfikacja skrzywień w tym systemie wypracowane zostały nie 

tyle w celu opisu zjawiska, jakim są wady postawy ciała, co w kon-

tekście możliwości ich korekcji. Praktycznym podejściem do prob-

lemu wad postawy cechują się również i założenia teoretyczne me-

tody Schroth. Idealnie podejście to oddaje cytat, jaki Christa Leh-

nert zamieściła w  tej książce: „Waga trzmiela w  stosunku do 

wielkości jego skrzydeł teoretycznie czyni go niezdolnym do la-

tania. On jednak nie wie o tym i dlatego potrafi latać”. W sy-

stemie Schroth bowiem podmiotem działania nie jest skolioza ja-

ko taka, a człowiek, u którego ona występuje. W tym duchu nale-

ży patrzeć na „kontrowersyjne” teoretyczne rozważania dotyczące 

klasyfikacji i nazewnictwa, nie zapominając o tym, że stanowią one 

integralną część tej intrygującej koncepcji terapii skolioz.

Stałym elementem metody jest oryginalny sposób oceny sylwet-

ki osoby z wadą postawy ciała, którą w płaszczyźnie strzałkowej, 

czołowej i poprzecznej rozpatruje się jako układ figur geometrycz-

nych. Ten na pozór skomplikowany sposób badania postawy ciała, 

stworzony niejako na potrzeby tylko tej metody, daje spore możli-

wości diagnostyczne. Z jednej strony bowiem ułatwia wykrywanie 

zaburzeń statyki ciała już na wczesnych, czynnościowych jeszcze 

jej etapach, co istotnie wpływa na wybór środków terapii i radykal-

nie może zwiększyć skuteczność samego postępowania korekcyj-

nego. Z drugiej natomiast umożliwia stałe monitorowanie zmian 

sylwetki ciała i to w przeróżnych konfiguracjach czynnościowych, 

co w  oparciu o  dzisiejsze możliwości techniczne z  wykorzysta-

niem fotografii cyfrowej daje wprost nieograniczone możliwości. 

Innym oryginalnym rozwiązaniem jest wykorzystanie mechaniki 

oddechowej do korekcji skrzywienia. Katharina Schroth na prze-

strzeni wielu lat prób opracowała ciekawy sposób takiego wyko-

nywania wdechu, by świadomie kierowany oddech w „zapadnięte” 

miejsca klatki piersiowej wraz z odpowiednią sekwencją ruchów 

korekcyjnych powodował jak największą poprawę kształtu klatki 

piersiowej. Taki mechanizm korekcji kierowanej niejako od środ-

ka zwiększył nie tylko jej efektywność, ale również spowodował, 

że metodę tę można wykorzystywać w terapii pacjentów skolio-

tycznych w dowolnym okresie ich życia, minimalizując w ten spo-

sób negatywne skutki wady w obrębie układu oddechowego. Bada-

nia wykazały bowiem, że stosowanie takich ćwiczeń oddechowo-

-korekcyjnych powoduje wyraźną poprawę pojemności życiowej 

płuc u dorosłych osób z zaawansowanymi skrzywieniami kręgo-

słupa, co bezpośrednio przyczynia się do zwiększenia wydolności 

oddechowo-krążeniowej tych osób. Niezaprzeczalnym walorem 

metody Schroth jest oddolny kierunek korygowania wady, w któ-

XVIII

Przedmowa do wydania polskiego

rym każdorazowo niwelowanie zaburzenia statyki ciała rozpoczy-

na się od tzw. 5 korekcji ustawienia miednicy, a następnie, poczy-

nając od części dystalnych, ustawienie poszczególnych segmentów 

tułowia koryguje się w trzech układach odniesienia (trzech płasz-

czyznach) w kierunku dogłowowym. W ten sposób niejako od ra-

zu korekcja lokalna powiązana jest z globalną korekcją zaburzonej 

statyki ciała. Ciekawym, a  zarazem bardzo logicznym rozwiąza-

niem stosowanym w tej metodzie, jest akcentowanie pracy mięś-

niowej w postaci globalnego napięcia izometrycznego dopiero na 

samym końcu wykonywanego ćwiczenia korekcyjnego. Najpierw 

zatem optymalnie koryguje się skrzywienie i dopiero wtedy pod-

trzymuje się tę korekcję aktywnością mięśniową. Warto przyswoić 

sobie taką zasadę, bowiem niestety w tradycyjnym modelu korek-

cji wad postawy ciała ciągle w naszym kraju obecne jest przeświad-

czenie, że wzmacniając mięśnie można skorygować skoliozę o nie-

znanej etiologii.

Z metodą Schroth po raz pierwszy zetknąłem się ponad 32 lata te-

mu jeszcze w czasie praktyk studenckich. Zaciekawił mnie ten dziw-

ny sposób wykorzystujący 2 kijki i wdech do korygowania bocznych 

skrzywień kręgosłupa. Pod koniec lat osiemdziesiątych wraz z mo-

im znakomitym i wielce zasłużonym dla rozwoju fizjoterapii w Pol-

sce nauczycielem –  Profesorem Nowotnym, niekwestionowanym 

autorytetem w terapii skolioz, wprowadzaliśmy elementy systemu 

Schroth do korekcji bocznych skrzywień kręgosłupa. Poświęciliśmy 

tej metodzie kilka prac i jako pierwsi uwzględniliśmy jej opis w na-

szej książce „Niektóre zaburzenia statyki ciała i ich korekcja”. W la-

tach dziewięćdziesiątych w ramach działalności śląskiego oddziału 

Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii zorganizowaliśmy cykl szkoleń 

dotyczących metody Schroth dla polskich fizjoterapeutów. I oto los 

sprawił, że przyszło mi redagować tekst pierwszego polskiego wy-

dania książki opisującej właśnie system Schroth. Osobiście dla mnie 

przygotowanie tej książki na potrzeby polskiego czytelnika stanowi 

swego rodzaju klamrę spinającą trzydzieści lat mojej kariery zawo-

dowej i to zarówno jako nauczyciela akademickiego, jak i terapeuty.

System Schroth w krajach niemieckojęzycznych jest powszech-

nie znanym i uznanym sposobem terapii skolioz. O popularności 

tej metody niech świadczy fakt, że niniejsze pierwsze wydanie pol-

skie stanowi tłumaczenie już 8 wydania, które ukazało się w języ-

ku niemieckim. Metoda Schroth w Polsce jest raczej mniej znana, 

a chociażby z uwagi na wieloaspektowe podejście do zagadnienia 

korekcji bocznych skrzywień kręgosłupa godna uwagi i  polece-

nia. Książka ta powinna znaleźć się na półce każdego fizjoterapeu-

ty, który zawodowo styka się z problematyką diagnostyki wad po-

stawy ciała i terapii skutków zaburzonej statyki ciała. Natomiast 

dla tych, którzy specjalizują się w terapii skolioz, niniejsze wydanie 

powinno stanowić jedno z podstawowych „pomocy”, po jakie się-

gają w swojej codziennej pracy. Monograficzne opracowanie Chri-

sty Lehnert-Schroth i Petry Gröbl powinno też stać się kanonem 

literatury niezbędnym w studiowaniu przedmiotu Korekcja Wad 

Postawy. Sięgnąć po nią powinni zatem zarówno studenci fizjo-

terapii, jak i wychowania fizycznego. Ponieważ problem wad po-

stawy ma charakter interdyscyplinarny, dziełem tym powinni się 

zainteresować również lekarze takich specjalności jak ortopedia 

i pediatria. W książce tej zawarto wiele praktycznych propozycji 

skierowanych do pacjentów dorosłych, a nawet osób w podeszłym 

wieku, którzy zmagają się ze skutkami zaawansowanych, struktu-

ralnych skrzywień kręgosłupa. Po książkę tę mogą zatem sięgnąć 

również lekarze tych wszystkich specjalności, do których po po-

moc zgłaszają się osoby dorosłe zmagające się ze skutkami skolio-

zy. Warto też polecić przestudiowanie treści tego opracowania ro-

dzicom, których dzieci mają skoliozę. Natomiast ci dorośli, którzy 

sami „cierpią” z powodu skoliozy, znajdą w tej książce odpowiedzi 

na wiele pytań, które ich nurtują oraz nadzieję, że fakt, iż skrzy-

wienie to towarzyszy im od kilkudziesięciu lat wcale nie ozna-

cza, że nie można jego skutków skutecznie leczyć. Miejmy nadzie-

ję, że książka ta nie tylko przyczyni się do dalszego rozwoju w na-

szym kraju terapii zachowawczej bocznych skrzywień kręgosłupa 

u dzieci i młodzieży, ale że również otworzy nowe pole oddziały-

wania, którym objęte zostaną także osoby dorosłe ze skoliozami.

prof. dr hab. Edward Saulicz

Wojkowice, wrzesień 2016

W celu większej przejrzystości tekstu, sposobu wykonywania ćwi-

czeń oraz ich efektów w książce tej zaprezentowano liczne ryciny 

i zdjęcia.

Na niektórych z nich zamieszczono kolorowe strzałki, by jeszcze 

bardziej podkreślić pojedyncze komponenty wykonywanych 

ćwiczeń. Poniżej na przykładzie wyjaśniono znaczenie tych 

strzałek.

Wskazówki dla użytkownika

Zakreskowana strzałka 

niebieskoturkusowa

Obrotowo-kątowy oddech

Jednostronna strzałka 

pomarańczowa

Napięcie mięśniowe, pobudzenie mięśni na 

podstawie skurczu izometrycznego

Dwustronna strzałka 

pomarańczowa

Napięcie mięśniowe mające na celu stabiliza-

cję w skorygowanej, wydłużonej pozycji wyj-

ściowej

Strzałka biała

Kierunek ruchu korygującego lub przesunięcie 

w kierunku korekcji

Trójpłaszczyznowa  

terapia skolioz wg Schroth

5

ROZDZIAŁ 

5.1  Ortopedia oddechowa wg Schroth

5.1.1  Uwagi ogólne

Każda skolioza na swój sposób jest inna, tak że nie daje się 

ustalić jednej uniwersalnej normy. Z tego powodu rozwinę-

liśmy wielorakie warianty naszych ćwiczeń, które dopasowa-

ne są do nieomal każdej skoliozy. Ponieważ ciągle niewiado-

ma jest przyczyna skoliozy (

›

 rozdz. 2.2), toteż jej terapia 

ma charakter objawowy. W tej terapii istotne jest, by wadliwy 

stereotyp postawy przemienić w prawidłowy wzorzec posta-

wy oraz ruchu i tak sterować procesami wzrostu, by nie prze-

biegały one wadliwie a ukierunkowały się pionowo.

Musimy mieć na uwadze to, że skolioza jest częściowo 

utrwaloną deformacją kręgosłupa wykazującą zmiany struk-

turalne. Najistotniejszą rolę odgrywa jednak postawa ciała. 

Przede wszystkim należy optymalnie skorygować postawę cia-

ła pacjenta ze skoliozą, tę korekcję utrzymać długotermino-

wo i wkomponować ją w codzienną aktywność. W ten sposób 

możliwy jest wpływ na dalszy wzrost kręgosłupa pacjenta ze 

skoliozą. Tę korekcję postawy osiągnąć można jedynie w ra-

mach istniejącej ruchomości, jaką posiada pacjent. Musi się 

on nauczyć dopasować swoje poczucie ciała do nowego ukła-

du postawy ciała, by w końcu coś, co początkowo odczuwane 

jest jako niewłaściwe, odczuwać jako prawidłowe ustawienie. 

W tym celu wykorzystuje się ćwiczenia pod kontrolą lustra.

W dalszej części przedstawione zostaną jedynie pojedyn-

cze komponenty tej specyficznej dla skolioz korekcji posta-

wy ciała.

W S K A Z Ó W K A

Zanim rozpocznie się ćwiczenia, należy najpierw uważnie przeczy-

tać wszystkie uwagi dotyczące warunków związanych z ćwiczenia-

mi korekcyjnymi, bowiem w przedstawianych dalej wszystkich ćwi-

czeniach ciągle będą odwołania do tych uwarunkowań.

Zasadniczo ćwiczenia zostają omówione szczegółowo. Nie 

czyni się tego w duchu pracy, by zanadto nie komplikować 

istoty rzeczy. W trakcie terapii ciągle się jednak wyjaśnia jej 

subtelności, tak by ćwiczący miał poprawny do niej stosunek, 

by tym samym zapewnić jak największy sukces tera peutyczny:

• 

W trakcie opisywania ćwiczeń rozpoczyna się od oma-

wiania ich wpływu na zmiany postawy ciała w płaszczyź-

nie strzałkowej w odniesieniu do takich sytuacji, jak osła-

bienie mięśni posturalnych, nadmierna kifoza, choroba 

Scheuermanna, nadmierna lordoza lędźwiowa, co ozna-

cza, że opis ten dotyczy symetrycznych ruchów tułowia 

z użyciem hasła „kifoza”.

•   

Asymetryczny sposób wykonywania ćwiczeń dla bocz-

nych deformacji kręgosłupa, takich jak skolioza czy kifo-

skolioza, określa się hasłem „skolioza”.

W S K A Z Ó W K A

W przypadku wad postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej zaleca 

się na przemian, obustronnie wykonywać typowe dla korekcji sko-

lioz ćwiczenia jednostronne ze względu na ich korzystny skośny 

efekt rozciągania struktur stawów międzywyrostkowych.

Z przedstawianych podstawowych form ćwiczeń można two-

rzyć różne inne ich warianty, które z powodów ograniczeń 

objętościowych nie znalazły się w tym opracowaniu.

Po każdym forsownym ćwiczeniu siłowym następuje prze-

rwa na odpoczynek w  ułożeniu korekcyjnym –  powiąza-

na albo z rozluźnieniem, albo też z kierowanym oddechem 

–  w  taki sposób nawet przerwa może być wykorzystywa-

na do ćwiczeń ortopedycznych. Nie ma wymogu, by ćwi-

czenia wykonywać w takiej kolejności, w jakiej prezentowa-

ne są w niniejszej książce. W trakcie jednej jednostki ćwicze-

niowej można dowolnie przeplatać ćwiczenia z różnych ich 

grup. Najważniejsze w tym jest, by każde ćwiczenie tak wy-

konywać, jak by tylko od niego samego zależał cały sukces te-

rapeutyczny. Dlatego należy zaangażować całą siłę woli, wy-

zwolić pełnię energii i ćwiczyć z radością. Konieczność po-

winna przeobrazić się w powinność.

5.1.2  ˜wiczenia oddechowe

U W A G A

Przez ćwiczenia oddechowe rozumie się aktywność powiąza-

ną z  intensywną wymianą powietrza w  drogach oddechowych 

i w układzie oddechowym (w oskrzelach i pęcherzykach płucnych).

Ilość wdychanego powietrza można określić za pomocą spi-

rometru, oceniając ilość powietrza wydychanego. Określo-

ne są jej wartości należne w zależności od wysokości ciała. 

Po wykonaniu głębokiego wdechu następuje wydech przez 

56

5  Trójpłaszczyznowa terapia skolioz wg Schroth

5

wąż gumowy do spirometru, który pokazuje objętość wydy-

chanego powietrza. Oczywiste jest, że pojemność oddechowa 

w przypadku skoliotycznie zdeformowanego tułowia i ogra-

niczonej ruchomości oddechowej klatki piersiowej jest bar-

dzo mała. Z tego względu na początku pojemność oddecho-

wą mierzy się trzykrotnie, każdy pomiar przedzielając krótką 

pauzą. Uśrednia się wartość trzech pomiarów i traktuje jako 

wartość wyjściową. W ten sposób codziennie oznacza się po-

jemność oddechową. Poprawa wartości stanowi dla pacjen-

ta dodatkowy bodziec intensyfikujący działania poprawiające 

mechanikę ruchów oddechowych. Na początku u wielu osób 

ze skoliozami wartości te są zróżnicowane i silnie uzależnio-

ne od stanu ich wydolności.

Często obserwuje się również żądzę szybkiego sukcesu wy-

rażoną chęcią jak najszybszej poprawy swoich wartości od-

dechowych. Jednak poprawa ta zależy nie tylko od czynno-

ści układu oddechowego, lecz również w istotnym stopniu od 

ogólnych zdolności wydolnościowych, które fluktuują dopie-

ro na skutek wielotygodniowych ćwiczeń. Należy ćwiczącym 

wyjaśnić, żeby to zrozumieli i zaakceptowali, że czymś na-

turalnym jest czasowe obniżenie się wartości oddechowych. 

Tego typu reakcja jest dla terapeuty ważną wskazówką, ozna-

czającą konieczność zwiększenia przerw na odpoczynek po-

między wykonywaniem kolejnych ćwiczeń. Po wielu tygo-

dniach terapii, ćwiczący sami z  radością zauważą wyraźny 

wzrost swojej wydolności w  trakcie wykonywania codzien-

nych czynności (m.in. podczas spaceru, wchodzenia na scho-

dy, zabaw ruchowych).

Zdolność do wydechu zwiększa się w  dowolny sposób, 

ponieważ zwiększenie wydechu automatycznie skutkuje 

zwiększeniem wdechu, a to już bezpośrednio przekłada się 

na wzbogacenie krwi w  tlen. Zwiększenie zdolności wyde-

chowych można uzyskiwać za pomocą m.in. nadmuchiwa-

nia balonu, zabaw naśladujących wydmuchiwanie powie-

trza przez wieloryby. Liczba koniecznych oddechów, która 

w przypadku zwiększenia pojemności płuc ulega zmniejsze-

niu, działa bardzo dopingująco dla osoby ćwiczącej.

W S K A Z Ó W K A

Wypróbowanym sposobem oceny wzrostu pojemności wdechu 

w trakcie ćwiczeń jest pomiar obwodu nadmuchanego balonu.

Zdolności wydechowe można następnie zwiększać poprzez 

wydłużanie wydechu, w trakcie którego całą przednią część 

klatki piersiowej – tak daleko jak tylko można sięgnąć ręka-

mi – będzie się opukiwać dłońmi zaciśniętymi luźno w pięści, 

by wywołać wibrację w nieaktywnych pęcherzykach płucnych 

i w ten sposób pobudzić je do aktywności. W trakcie tego oso-

ba ćwicząca w myślach będzie liczyła w rytmie uderzeń swego 

serca lub wyliczać będzie określoną liczbę sekund i codzien-

nie będzie się starać wydłużać czas takiego ćwiczenia.

W S K A Z Ó W K A

Codzienne zapisywanie w  tabeli uzyskanych wartości oddecho-

wych działa zachęcająco do kontynuowania terapii.

Wykonywany po każdym wydechu wdech powinien każdo-

razowo być skierowany w zapadnięte obszary klatki piersio-

wej i wykonany w stronę „prawego kąta”. Prócz tego te ru-

chy oddechowe mogą jednocześnie być wykonywane w róż-

nych kierunkach, np. w prawo do przodu i lewo do tyłu, tak 

by powstał „skośny oddech”, co w przypadku skoliozy ma 

korzystny wpływ (