Toshkent davlat agrar universiteti

4. Jamoaning rivojlanish darajasini tarbiyaga bog‘liqligi. 
Tarbiya usullarini tanlashda ularni jamoaning rivojlanish darajasiga mosligi 
muvaffaqiyatning muhim sharti hisoblanadi. Shuning uchun har bir o`qituvchi 
tarbiyaviy ishni sinfdagi jamoa muvaffaqiyatning munosabatlarini rivojlanishi 
darajasini aniqlashdan boshlaydi. o`qituvchining esa yangi sinf bilan kun marta ish 
boshlanishiga to`g`ri keladi: o`z mehnat faoliyatining dastlabki yilida, sinfni 
navbatdagi bitirib chiqish mavsumidan keyin, ba`zan esa maktabda vujudga kelgan 
vaziyat taqozosi bilan. 
Tarbiya jarayoni o`z-o`zini tarbiyalash jarayoniga o`tganda yuksak darajaga 
erishiladi. Ayrim o`quvchilar va umuman jamoa o`z faoliyatini mustaqil 
rejalashtiradi va umuman jamoani tashkil etadi, o`ziga va bir-biriga talablar 
qo`yadi va o`z-o`zini nazorat qiladi. 
Sinf rahbari va o`quvchilar jamoasi o`z niyatlari va ishlarida birgadirlar. 
Jamoani shakllantirish yuzasidan olib boriladigan barcha ishlar juda qiziqarli 
bo`lib, bu ish sinf rahbarining asosiy ishi bo`lib hisoblanadi. O`quvchilarni inoq 
jamoaga birlashtirgan mohir sinf rahbari qo`lida tarbiyalangan odam baxtlidir. 
Ulayayotgan kishi, shaxsning hayotdagi mavqeini shakllantirishda, uning hayot 
yo`lini belgilashda o`z vazifasini anglash siif rahbarining bolalar jamoasini barpo 
etish yuzasidan olib boradigan faol va qat`iy faoliyatning zarur sharti hisoblanadi. 
Jamoaning rivojlanish darajasini aniqlashda o`quvchilarning faqat sinfdan tashqari 
faoliyatida namoyon bo`ladigan munosabatlarini tahlil etish bilangina cheklanib 
bo`lmaydi. Sinf rahbarinnng o`ziga xos xususiyati shundan iboratki, u oddiy 
bolalar 
jamoasini 
emas, 
balki 
o`quvchilar 
jamoasini 
shakllantiradi. 
O`quvchilarning asosiy vazifasi o`qishdan iborat. Shuning uchun sinf rahbari 
dastavval: bolalarning o`qishga qanday munosabatda ekanliklarini, o`zlarini darsda 
qanday tutishlarini, uy vazifalarini sidqidildan bajarishlari yoki bajarmasliklarini 
aniqlaydi. Va nihoyat, eng muhimi ularning o`qishdagi mo`ljallari nimalardan 
iborat, bu mo`ljallar ijtimoiy mohiyatga molik yoki molik emasligi hisoblanadi. 
Jamoaning rivojlanish darajasini aniqlashning eng ishonchli usuli – o`quvchilarni 
ular bilan darsda, darsdan tashqarida, maktabda, maktabdan tashqarida o`zaro faol 

---

hamkorlik qilish darajasida kuzatishdan iboratdir. O`qituvchi jamoaning kuchli va 
zaif tamoyillarini aniqlash uchun pedagogik vaziyatlar vujudga keltirishni 
qo`llaydi. Lekin bunda shuni esda tutish kerakki, o`quvchi kamchiliklarini hamma 
o`rtasida yorqin namoyish uni ma`naviy halok etishi, qalbini jarohatlashi mumkin. 
Shunday vaziyatlarni vujudga keltirish kerakki, ular salbiy tomonlarni emas, 
har bir bolada odatdagi sharoitda boshqalardan yashiringan ijobiy tomonlarini ham 
ochib bersin. Sinf rahbari jamoa rivojlanishining aniqlangan darajasiga qarab 
tarbiya usullarini tanlaydi. Bunda o`quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga 
olish qo`shimcha shart hisoblanadi. Bu xaqda gapirmasa ham bo`lardi, chunki bu 
shart pedagogik tamoyillardan biridir. Shu bilan birga ishni endi boshlagan 
o`qituvchi, ayniqsa sinf rahbari tarbiya usullarini emas, balki shakllarini tanlashda 
o`z tarbiyalanuvchilari yoshini hisobga olishi muhimdir. Bunda bir hil usullar 
talablar, topshiriqlar va hokazolar turlicha izohlanadi. Ta`lim jarayonida jamoa 
munosabatlarini rivojlantirish istiqbollari sinf rahbarining katta e`tibor berishini 
talab etadi. Jamoa faoliyatida ko`proq muomala qilishga bo`lgan ehtiyoj yotadi. 
Darslarda bu ehtiyoj kam qondiriladi. 
Agar darsdagi muomalaga bo`lgan ehtiyoj to`g`ri tushunilsa, uning negizida 
o`quvchilarning o`zaro yordami, darslarga birgalikda foydali tayyorgarlik ko`rish, 
kiziqishlar buyicha mashg`ulotlar tashkil etiladi. Ta`lim jarayonidagi jamoatchilik 
tuyg`usi ana shu, ya`ni birgalikdagi mehnat bolalarda katta qoniqish hosil qilish 
ijobiy kechinmadan boshlanadi. Shu tariqa o`zaro yordam tashkil etish sinfdagi 
jamoa munosabatlarini shakllantirishning yo`llaridan biridir. 
O`qituvchi yana o`quvchilarni yosh xususiyatlarini, sinf jamoasining 
xususiyatlarini, uning shakllanganlik darajasini hisobga oladi, o`sha talablarida 
jamoa fikrining qo`llab quvvatlanishiga tayanadi. Jamoa rivojlanishining har 
qanday darajasida sinf rahbari muayyan usullardan foydalanib, jamoatchilik fikrini 
shakllantirish to`g`risida maxsus g`amxo`rlik qiladi. O`quvchilar jamoasini 
shakllantirish jarayonini past darajadan yuqori darajaga boradigan vaqt davomidagi 
harakat, ijtimoiy talablar avval shaxsan sinf rahbaridan, o`qituvchidan faqat yakka 
bolalar, keyinchalik ko`pchilik bolalar idrok etadigan va nihoyat, barcha uchun va 

---

har bir bola uchun hayot qonuni bo`lib qoladigan tarzda jo`n tushunib bo`lmaydi. 
Hatto uyushgan jamoada ham jamoatchilik xususiyatlari zaif rivojlangan ayrim 
o`quvchilar bo`ladi. Sinf rahbari jamoa va har bir alohida o`quvchining tarbiyasi 
uchun ma`suldir. Shuning uchun uning jamoa tarzidagi va yakka tartibdagi 
shakllarini qo`shib olib borishi tarbiyaviy ishdagi o`ziga xos xususiyatlaridan 
biridir. Jamoaning shaxsga nisbatan yuksak talabchanligi kuzatiladi. 

---