3. Elektr mashinalarining klasifikatsisi

3. Elektr mashinalarining klassifikatsiyasi. 
Elektr mashinalari-elektromexanik o’zgartirgichlarni (EMO’)- uchta sinfga bo’lish 
mumkin: magnit maydon bo’lgan ishchi maydon bilan induktiv elektr mashinalar; mavjud elektr 
maydoni bilan elektr energiyani mexanik va teskari o’zgartirib beruvchi sig’im elektromexanik 
o’zgartirgichlar; mavjud magnit va elektr maydonlari bilan elektromexanik o’zgartirgichli 
induktiv-sig’imli elektromexanik o’zgartirgichlar. 
Elektr mashinalarining prinsipial sxemasi 1.13-rasmda ko’rsatilgan.
Induktiv 
EMO’ da cho’lg’am (oqim ilashishi) induktivligining o’zgarishi hisobiga, 
sig’im EMO’ larda esa 
sig’im
o’zgarishi hisobiga energiyaning elektromexanik o’zgarishi yuz 
beradi. 
Iduktiv-sig’imiy 
EMO’ larda induktiv va sig’im mashinalarning elektr zanjirlarini va 
harakatlanuvchi qismlarini bitta elektromexanik sistemada oddiy o’zlarining umumiy bo’lishi 
yuz beradi (1.16-rasm).

---

Induktiv sigim 
(magnit maydon) 
(elektr maydon) 
Induktiv-sig’imiy 
(elektromagnit maydon) 
1.13-rasm. Eletromexanik o’zgartirgichlarning sinfi. 
Garchi EMO’ning elektr ishchi maydonida oldin induktivlik paydo bo’lsada, ular 
sanoatda tatbiqini xuddi kuch EMO’ lardek topa olmadi. Magnitlanish va pezo-elektro effektdan 
foydalanish vaqtida induktiv-sig’imiy EMO’larni yaratishda urinishlar qilingan. 
Barcha turdagi induktiv mashinalarini manbasiga qarab 
o’zgaruvchan 
va 
o’zgarmas
tok 
mashinalariga bo’lish mumkin.
O’zgaruvchan tok mashinalari sinxron va asinxron (sinxron emas), o’zgaruvchan tok 
kollektorli mashinalari va transformatorlarga bo’linadi.
Sinxron 
mashinalarda rotorning aylanishlar tezligi ω
r
va magnit maydonning aylanishlar 
tezligi ω
s
bir-biriga teng . 
Asinxron 
motorlarda rotorning aylanishlartezligi va magnit maydonning aylanishlar 
tezligi teng emas: ω
r
≠ω
s . 
Bunda ω
r 
magnit maydonning aylanishlar tezligidan katta yoki kichik 
bo’lishi mumkin. Rotorning aylanishi va statorda magnit maydonining yo’nalishi qarama-qarshi 
bo’lishi mumkin. 
O’zgaruvchan tok 
kollektorli mashinalari
rotor va stator cho’lg’amlari ulangan 
kollektorning fazalar soni va chastotasini mexanik o’zgartirgichlar borligi bilan sinxron va 
asinxron mashinalardan farq qiladi.
Transformatorlar
esa elektr energiyani eletromagnit o’zgartirgichlaridir. Ularda elektr 
energiyaning mexanik energiyaga aylanishi va teskari o’zgarishi yuz bermaydi, uning o’rniga esa 
elektr energiyani bir turdan boshqa turga aylantirib beradi. Transformator shunday vazifani 
bajaradiki, bunda cho’lg’amlar bir-biri bilan deyarli joyini almashtirishi mumkin emas.
Elektr mashinalari ish rejimiga ko’ra generator va motorlarga bo’linadi. 
Generatorlarda
mashina valiga uzatiladigan mexanik energiyani elektr energiyaga 
aylantirib beradi. 
Motorlarda
elektr energiyasi mexanik energiyaga aylantiriladi. 
Bitta elektr mashinalari ham divigatel, ham generator rejimida ishlashi mumkin. Biroq 
generator va motorlarda odatda konstruktiv ko’rinishi farq qiladi va bu mashinaning zavod 
tomonidan o’rnatilgan ustki qismida uning ish rejimi ko’rsatiladi.Sinxron mashinalar reaktiv 
quvvat tarmog’ida uzatish va iste’molchi rejimida ishlashi mumkin. Bunday turdagi mashinalar 
sinxron kompensatorlar
deb ataladi. Elektr mashinalarida qo’zg’almas qismi stator va yagona 
qo’zg’aluvchi qismi rotor yordamida ishlaydi. Faqat rotorning o’zi aylansa bunda mashina 
erkinlikning birinchi darajasida bo’ladi. Bunday mashinalar