3. Elektr mashinalarining klasifikatsisi

bir o’lchamli
mashinalar deb 
ataladi[8]. 
Elektr mashinalarida elektromagnit maydon rotor va statorda bo’ladi. Agar ikki qismning 
ham aylanishiga ruxsat berilsa unda ular qarama-qarshi joylashadi. Mashinalarda ikkinchi 
darajali erkinlikda rotor va stator aylanishi mumkin. Bu 
ikki o’lchamli
mashina deyiladi. 
Harakatlanuvchi qurilmalarda rotor 90
0
burchak ostida joylashgan ikki tomonga aylanuvchi shar 

---

bo’lishi mumkin. Bunday mashinalar uchinchi darajali erkinlikda bo’ladi. Fazoviy 
elektromexanikada 
olti o’lchamli
elektromexanik sistemani hisoblashga to’g’ri keladi, qaysiki 
rotor va statorlar uchinchi darajali erkinlikda bo’ladi.
Elektr mashinalari oldinga va orqaga harakatlanishi mumkin. Biroq mashinalarda orqaga 
va oldinga harakat bilan stator va rotor ulanadi va magnit maydon havoli oraliqda maydon 
xatoligiga chetidan qaytadi. Chiziqli elektr mashinalarida chetki effektning energetika 
ko’rsatkichlari yomonlashadi. Past energetik ko’rsatkichlar elektr mashinalarini oldinga va 
orqaga harakatini chegaralaydi.
1.14-rasmdagi 
a-v
lardagi silindrsimon stator va rotorli odatiy mashinalardan segmentli 
stator mashinalar va chiziqli elektr mashinalari olinadi. Chiziqli mashinalar segment 
mashinalarning rotorini cheksizlikgacha kattalashishi vaqtida olinadi. Chiziqli mashinalarning 
generator rejimidan amaliyotda qo’llanilmaydi.
1.14-rasm. Mashina o’zgartirgichlar chiziqli mashinalar va segment statorli 
mashinalarning an’anaviy konstruksiyalari. 
Elektr iste’molchilarlar (EI) orasida asosiy o’rinni avtomatik moslamalarning indikator 
mashinalari egallaydi. Bu alohida datchiklar, burchakli va chiziqli ko’chirishda raqamli 
axborotlarga o’zgartiriladi, vaqt moslamalari va boshqa harakatlanuvchi sistemaning 
elektromexanik moslamalari.
Elektr mashinalarining suv ostida, fazoda, yer ostida va oddiy sharoitlarda ishlovchi 
cheksiz konstruksiyalaridan foydalaniladi. Deyarli barcha induktiv elektr mashinalarida aylanma 
harakat mavjud, bunga sabab oddiy mashinaning aylanuvchi qismi rotor, stator esa 
harakatlanmaydigan qismi ekanligidir. Biroq mashinalarning rotorini oldinga-orqaga, tebranma, 
impulsli harakati va tatbiqi topildi. Mashinalar suyuq va gaz ko’rinishidagi rotorlar bilan 
qo’llanilmoqda.