Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
nostandart bazis aktivlar boʻyicha (ob-havo, saylov natijalariga asoslangan hosilaviy qimmatli qogʻozlar va boshqalar). Hosilaviy qimmatli qogʻozlar aylanuvchi bozorlarga muvofiq ularni quyidagi guruhlarga ajratishimiz mumkin: birja instrumentlari (barcha koʻrinishdagi fyucherslar, birjada muomalada boʻluvchi standartlashtirilgan opsionlar); birjadan tashqari instrumentlar (forvardlar, nobirjaviy opsionlar, svoplar). Muddatli bozorda quyida terminlardan foydalaniladi. Agar muddatli shartnomani imzolayotgan shaxs bazis aktivni sotib olish majburiyatini oladigan boʻlsa, u uzun pozitsiyasiga (long position) ega boʻldi deyiladi. Aksincha boʻlsa, yaʼni agar u shartnoma boʻyicha boshqa tomonga kelajakdagi maʼlum bir sanada aktivlarni sotish majburiyatini olsa, u holda qisqa pozitsiyaga (short position) ega boʻldi deb hisoblanadi 10 . Oʻz navbatida “uzun kontrakt” va “qisqa kontrakt” kabi tushunchalar ham uchraydi. Bunda birinchi holat investor shartnomani sotib olganini bildirsa, ikkinchi holatda sotganini anglatadi 11 . 5.2. Hosilaviy qimmatli qogʻozlarning rivojlanish tarixi Hosilaviy qimmatli qogʻozlar haqidagi dastlabki fikrlar XVI–XVII asrlarga borib taqaladi. Hozirgi zamonaviy hosilaviy qimmatli qogʻozlarning oʻtmishdagi prototiplari boʻlib qishloq xoʻjaligi mahsulotlari boʻyicha tuzilgan shartnomalar hisoblanadi. Lekin ayrim maʼlumotlarga koʻra hosilaviy qimmatli qogʻozlarga oʻxshash instrumentlar ancha ilgari davrlarda ham mavjud boʻlgan. Shunday fikrlar ham borki, ularga koʻra hosilaviy qimmatli qogʻozlarning oʻtmishdagi prototiplari yozuv kashf etilishi bilan paydo boʻlgan (Mesopotamiya, eramizgacha IV ming yillik) 12 . Quyida qisqacha keltirilgan tarixiy maʼlumotlar orqali hosilaviy qimmatli qogʻozlarning koʻp asrlik rivolanishi va qoʻllanilishi haqida tasavvurga ega boʻlishimiz mumkin. Jumladan, XVII asr 30-yillarining oxirida Gollandiya va Angliyada lola oʻsimligini oʻstirish va bunda ularning piyozlariga boʻlgan talab juda keskin ortib ketadi. Amsterdamda esa XVII asrning boshlaridayoq ular boʻyicha o psion lar savdosi amalga oshirilishi yoʻlga qoʻyilgan edi, 30-yillarga kelib esa Angliyadagi 10 Frederic S.Mishkin, Stanley G.Eakins. Financial markets and Institutions – USA: Prentice Hall, Pearson Education, 2012. – p. 590 11 Буренин А. Н. Рынок ценных бумаг и производных финансовых инструментов:Учебное пособие. – М.: 1 Федеративная Книготорговая Компания, 1998. –166,167 с. 12 WeberE.J. AShortHistoryofDerivativeMarkets.UniversityofWesternAustralia,2008.р.6URL:http://www.uwa.edu.au/__data/ass ets/pdf_file/0003/94260/08_10_Weber.pdf. 58 Qirollik birjasida forvard shartnomalari ham paydo boʻldi. Lola oʻsimligining piyozlari uchun tuzilgan shartnomalardan koʻrilayotgan daromadlarning oʻsishi va savdoning rivojlanishidan soʻng 1636-1637 yillarda bozorda keskin pasayish kuzatildi 13 . XVII asrning 50-yillarida tarixdagi dastlabki Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|