Yazışma Adresi: Uzm. Dr. İkbal İnanli, Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Beyhekim Psikiyatri Kliniği, Yazır Mahallesi Turgut Özal

Yeni Symposium / Haziran 2015 / Cilt: 53, Sayı: 2

YENİ SYMPOSIUM

50

Aripiprazole bağlı ağır parkinsonizm: Olgu sunumu

İkbal İNANLI

1

, Ali Metehan ÇALIŞKAN

1

, Ayşe KÜRKCÜ

2

, İbrahim EREN

3 

1

Uzm. Dr.,Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Beyhekim Psikiyatri Kliniği, Konya 

2

Arş.Gör.Dr.,Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Beyhekim Psikiyatri Kliniği, Konya 

3

Doç.Dr.,Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Beyhekim Psikiyatri Kliniği, Konya

Yazışma Adresi: Uzm. Dr. İkbal İNANLI, Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Beyhekim Psikiyatri Kliniği, Yazır Mahallesi Turgut Özal 

Caddesi 42080 Selçuklu / Konya.

Telefon: [phone] - Faks: [phone] - E-posta: [e-mail]

Geliş Tarihi: 16 Şubat 2015 - Kabul Tarihi: 06 Nisan 2015

ÖZET

Aripiprazol,  D

2

  ve  5-HT

1A

  reseptör  parsiyel  agonisti  ve 

5-HT

2A

 reseptör antagonisti olup, atipik bir antipsikotik-

tir.  Yapılan  çalışmalarda  plaseboya  yakın  oranda  eks-

trapiramidal belirtilere neden olduğu bildirilmiştir. Ama 

aripiprazole  bağlı  ekstrapiramidal  belirtilerin  görüldü-

ğü çalışma ve olgu bildirimleri bulunmaktadır. Sundu-

ğumuz  olguda  aripiprazol  10  mg/gün  kullanırken  ağır 

parkinsonizm gelişmiş ve ilaç kesildikten sonra kaybol-

muştur.

Anahtar  sözcükler:  Aripiprazol,  ilaca  bağlı  parkinso-

nizm, ekstrapiramidal belirtiler

ABSTRACT

Aripiprazole induced severe parkinsonism: a case 

report

Aripiprazole,  a  D

2 

and  5-HT

1A 

receptor  partial  agonist 

and 5-HT

2A 

receptor antagonist, is an atypical antipsy-

chotic. Previous studies indicated that the rate of ex-

trapyramidal symptoms caused by aripiprazole is very 

close to that of placebo. However, there are studies and 

case reports in the literature describing aripiprazole-in-

duced  extrapyramidal  symptoms.  In  this  case,  while 

using 10 mg/day of aripiprazole, severe parkinsonism 

appeared and they disappeared after discontinuation 

of the drug. 

Key words: Aripiprazole, drug induced parkinsonism, 

extrapyramidal symptoms

GİRİŞ

Aripiprazol,  D

2

  ve  5-HT

1A 

reseptör  parsiyel  agonisti, 

5-HT

2A 

reseptör  antagonisti  bir  atipik  antipsikotiktir.

1 

Amerikan  Gıda  ve  İlaç  Dairesi  tarafından  2002  yılında 

ilk  olarak  şizofreni  tedavisi  için  onay  alan  aripiprazol, 

daha  sonra  bipolar  bozukluk  manik  dönem  akut  ve 

sürdürüm  tedavisi  ile  major  depresyon  tedavisinde 

güçlendirici ilaç olarak onay almıştır.

2 

Aripiprazol farklı 

farmakolojik etkileri nedeniyle diğer atipik antipsikotik-

lere göre yan etki açısından daha güvenilir bir ilaçtır ve 

psikiyatri  pratiğinde  oldukça  sık  tercih  edilmektedir.

3

  

Atipik antipsikotik ilaçların yol açtığı kilo alımı, metabo-

lik yan etkiler ve prolaktin artışı bu ilaçların kullanımını 

kısıtlamaktadır. Aripiprazol ise bu yan etkiler açısından 

en güvenilir ilaçlardan birisidir.

1

 Antipsikotik kullanımı-

na bağlı sık görülen diğer bir önemli yan etki ise ekstra-

piramidal sistem (EPS) belirtileridir. Yapılan çalışmalar-

da EPS belirtilerinin, tedavi uyumunu en çok olumsuz 

etkileyen  faktörler  arasında  olduğu  bulunmuştur.

4 

Aripiprazol  ile  yapılan  çalışmalarda  ise  ilaca  bağlı  EPS 

belirtilerinin plaseboya yakın oranda görüldüğü bildiril-

miştir.

1,5

 Ayrıca diğer antipsikotik ilaçların neden olduğu 

EPS  belirtileri  nedeniyle  aripiprazole  geçildiğinde,  tar-

dif diskinezi dahil, EPS belirtilerinin düzelmesinde etkin 

olabileceği  bildirilmektedir.

6

  Ancak  aripiprazole  bağlı 

EPS belirtilerinin görüldüğü çalışma ve olgu bildirimleri 

bulunmaktadır.

7-9 

Sunduğumuz  olguda  aripiprazol  10 

mg/gün kullanırken ağır parkinsonizm gelişmiş ve ilaç 

kesildikten sonra düzelmiştir.

OLGU

63  yaşında  kadın  hasta,  isteksizlik,  karamsarlık,  unut-

kanlık,  evden  dışarıya  çıkmama,  intihar  düşünceleri, 

iştahsızlık,  kilo  kaybı  ve  yoğun  somatik  yakınmalar  ile 

ailesi  tarafından  polikliniğe  getirildi.  Yapılan  görüş-

mede  birlikte  yaşadığı  kızı  ve  eşinin  artık  onunla  ilgi-

lenmek  istemediği,  ölmesini  istedikleri  ve  bu  nedenle 

planlar yaptıkları şeklinde şüphecilik ve alınma sanrıları 

saptanan hasta kliniğimize yatırıldı. Hasta bir yıl önce 

de benzer yakınmalar ve intihar girişimi nedeniyle kli-

niğimizde  psikotik  özellikli  majör  depresyon  tanısıyla 

yatırılarak tedavi edilmişti. Bir ay yatarak tedavi gören 

hasta, depresif belirtilerinin azalması, intihar düşünce-

leri ve psikotik belirtilerinin kaybolması üzerine essita-

lopram 20 mg/gün ve risperidon 1 mg/gün tedavisiyle 

taburcu edilmiş ve o dönemde ilaçlara bağlı bir yan etki

DOI: 10.5455/NYS.20150406013640

YENİ SYMPOSIUM

Yeni Symposium / Haziran 2015 / Cilt: 53, Sayı: 2

51

gözlenmemişti.  Önerilen  poliklinik  kontrollerine  gel-

meyen hastanın 2 ay sonra kendisini iyi hissettiği için 

tedaviyi  bıraktığı  öğrenildi.  Yaklaşık  6  aydır  depresif 

belirtileri  tekrarlayan  hasta,  son  dönemde  intihar  dü-

şüncelerinin artması nedeniyle kliniğimize ailesinin ıs-

rarıyla  getirildi.  Yatışı  yapılan  hastaya,  daha  önce  fay-

da görmüş olduğu essitalopram ve risperidon tedavisi 

tekrar başlandı.  Essitalopram 20 mg/gün devam edildi 

ve risperidon 2 mg/gün dozuna çıkıldı. Tedavinin ikinci 

haftasında  hastanın  çok  uyuma  şikayetinin  olması  ve 

ilacı  kullanmak  istememesi  nedeniyle  risperidon,  ari-

piprazol ile değiştirilerek, 10 mg/gün dozuna titre edil-

di. Depresif ve psikotik belirtileri gerileyen, intihar dü-

şünceleri kaybolan hasta dört hafta sonra essitalopram 

20 mg/gün ve aripiprazol 10 mg/gün ile taburcu edildi. 

Taburculuktan iki hafta sonra yapılan kontrolde, her iki 

elde titreme, hareketlerde yavaşlama, salyasını tutama-

ma, halsizlik yakınmaları olan hasta, ancak yakınlarının 

yardımıyla yürüyebiliyordu. Yapılan değerlendirme so-

nucunda  hastanın  daha  önce  benzer  yakınmalarının 

olmadığı ve ailede başka bir bireyde parkinsonizm be-

lirtilerinin bulunmadığı saptandı. Başka bir tıbbi duru-

mun  dışlanması  amacıyla  nöroloji  hekimine  yönlendi-

rildi.  Konsültasyon sonucunda bradimimi, bradikinezi, 

yaygın rijidite, parkinsonizm yürüyüşü ve sağda hakim 

istirahat tremoru saptanarak ilaca bağlı parkinsonizm 

tanısı konuldu. Simpson-Angus Ekstrapiramidal Belirti 

Ölçeği  ile  değerlendirildiğinde  18  puan  alan  bu  duru-

mun aripiprazole bağlı ağır ekstrapiramidal yan etki ol-

duğu düşünüldü. Aripiprazol kesilerek biperiden 4 mg/

gün başlandı. İki hafta sonra yapılan kontrolde, mevcut 

belirtilerin tama yakın gerilemesi üzerine biperiden te-

davisi azaltılarak kesildi. Psikiyatrik belirtilerde alevlen-

me olmaması nedeniyle tedaviye essitalopram 20 mg/

gün ile devam edilen hastada 3 ay sonra yapılan kont-

rolde herhangi bir parkinsonizm belirtisi gözlenmedi.

Hasta ve ailesinden olgu sunumu için onay alındı.

TARTIŞMA

Aripiprazol farklı etki mekanizması nedeniyle diğer ati-

pik  antipsikotik  ilaçlardan  özellikle  yan  etki  profili  ile 

ayrı  tutulabilir.  D

2

  ve  5-HT

1A 

reseptör  parsiyel  agonisti 

ve  5-HT

2A

  reseptör  antagonisti  olan  aripiprazol  diğer 

reseptörlere  klinik  anlamda  etkisi  olmadığı  için  atipik 

antipsikotiklerin neden olduğu birçok yan etkiye sahip 

değildir.  Parsiyel  D

2 

agonistik  etki,  özellikle  parkinso-

nizmin daha az görülmesinde önemlidir. Parkinsonizm 

oluşması için nigrostriatal yolakta %80’i aşan bir dopa-

min blokajı gereklidir. Ama aripiprazol bu yolakta yak-

laşık %70 oranında D

2

 reseptör blokajı yapmaktadır.

3,9  

Ayrıca hayvan çalışmalarında, ilaç etkinliğinin seçici ola-

rak  mezolimbik  yolakta  yüksek,  nigrostriatal  yolak  ve 

hipofizde düşük olduğu gösterilmiştir.

10

 Bu nedenle ari-

piprazol özellikle daha önce EPS belirtileri gelişmiş veya 

gelişme riski yüksek olan olgularda daha sıklıkla tercih 

edilmektedir. 

EPS belirtileri farklı şekillerde ortaya çıkar ve hastanın 

günlük yaşamı sürdürmesini zorlaştırır. Özellikle teda-

viye  uyumu  bozarak  antipsikotik  etkinliği  de  olumsuz 

etkiler.  İlaca bağlı parkinsonizm, akut gelişen bir EPS 

belirtisi  olup  sıklıkla  ilk  ay  içinde  ortaya  çıkmaktadır. 

Özellikle  ilerlemiş  yaş,  kadın  cinsiyet,  duygudurum 

bozukluğu  tanısı,  daha  önce  benzer  bir  öykünün  bu-

lunması, geçirilmiş bir beyin hastalığı veya uzun süreli 

antipsikotik kullanıyor olmak, ilaca bağlı parkinsonizm 

gelişmesini kolaylaştırmaktadır.

10

 Ayrıca tardif diskinezi 

gelişme riskini arttırabilmektedir.

11

Aripiprazol, eliminasyon yarı ömrü uzun, klinik dozlar-

da bile hedef reseptörlerin çoğunu işgal edebilen ve re-

septörden ayrılışı yavaş bir ilaçtır.

12

 Ayrıca EPS belirtisi 

oluşmasında koruyucu olabileceği düşünülen antikoli-

nerjik etkisi bulunmamaktadır.

1 

Bu özellikleri nedeniy-

le, riskli gruplarda aripiprazol kullanıldığında parkinso-

nizm gelişme olasılığı  artmaktadır. 

Aripiprazole  bağlı  parkinsonizm  gelişen  olguların  sık-

lıkla yaşlı hastalar olduğu görülmektedir. Yaşla birlikte 

dopamin  miktarı  ve  özellikle  nigrostriatal  yolakta  D

2

 

reseptör sayısı azalmaktadır.

13

 Yapılan invitro çalışma-

larda aripiprazolün azalmış D

2

 reseptör varlığında bile 

güçlü bir etki oluşturabildiği gösterilmiştir.

14

 Yaşlılarda 

dopaminerjik  işlevin  sürdürülebilmesi  için  D

2

  resep-

törlerinde  hipersensitivite  geliştiği  ileri  sürülmektedir. 

Teorik olarak aripiprazolün parsiyel agonistik etkisinin 

normal  düzeyde  dopamin  varlığında  bile  hiposensiti-

viteye yol açabileceği ileri sürülmektedir.

15

 Ayrıca yaş-

la birlikte karaciğerin metabolik kapasitesi ve albümin 

miktarının  azalması,  dolaşımda  serbest  ilaç  miktarını 

arttırarak yan etki görülmesine yol açabilir.

16

 Sonuç ola-

rak  aripiprazole  bağlı  parkinsonizm,    yaşlı  hastalarda 

daha sık görülmektedir.

Aripiprazol ve serotonin reseptör geri alım inhibisyonu 

(SGİ) yapan ilaçlar birlikte kullanıldığında EPS belirtileri-

nin daha sık görüldüğü bildirilmiştir.

5,17,18 

Sunulan olgu-

da essitalopram ve aripiprazol birlikte kullanıldı. Essita-

lopram karaciğerde CYP2D6 ve 3A4 enzim inhibisyonu 

yaparak aripiprazol ve metaboliti dehidroaripiprazolün 

plazma miktarını arttırarak, EPS belirti gelişmesini tetik-

leyebilir.

12

 Ayrıca SGİ yapan ilaçların nadiren EPS belir-

tileri  yapabileceği  bildirilmiştir.  Essitalopram  ile  ilişkili

DOI: 10.5455/NYS.20150406013640

Yeni Symposium / Haziran 2015 / Cilt: 53, Sayı: 2

YENİ SYMPOSIUM

52

3  olgu  bildirimi  bulunmaktadır.

19 

Olgunun  daha  önce 

essitalopram kullanırken benzer bir yan etkinin gözlen-

memiş olması, tablonun aripiprazol başladıktan sonra 

gelişmesi ve azaltıldıktan sonra düzelmesi, EPS belirtile-

rinin aripiprazolle ilişkili olduğunu düşündürmektedir.

İlaca  bağlı  parkinsonizm  gelişmesinde  kadın  olma  bir 

risk  olarak  değerlendirilmektedir.

8 

Aripiprazol  ve  par-

kinsonizm  ile  ilgili  olgu  bildirimleri  değerlendirildiğin-

de çoğunluğu kadınlar oluşturmaktadır.  Aripiprazolün 

böbreklerden  atılımının  kadınlarda  erkeklere  oranla 

azalmış  olduğu  ve  bu  nedenle  parkinsonizm    riskinin 

arttığı düşünülmektedir.

14,20

Sunulan olguda aripiprazol tedaviye eklendikten iki haf-

ta sonra ortaya çıkan yaygın EPS belirtileri için nöroloji 

görüşü alınarak,  ilaca bağlı parkinsonizm düşünüldü, 

aripiprazol kesildi ve biperiden başlandı. Yapılan kont-

rollerde belirtilerin tamamen kaybolması ve bir yıl önce 

kullanılan  ilaçlarla  böyle  bir  yan  etki  gözlenmemesi 

nedeniyle bu durum aripiprazole bağlı yan etki olarak 

kabul edildi. Sunulan olgu, aripiprazol 10 mg/gün do-

zunda,  hastanın  kendi  başına  hareket  etmesini  dahi 

engelleyecek kadar ağır EPS belirtilerinin oluşması ne-

deniyle dikkat çekicidir. 

SONUÇ

 

Aripiprazol  etkili  bir  antipsikotik  olup,  farklı  farmako-

lojik  etkileri  nedeniyle  diğer  antipsikotik  ilaçlara  göre 

güvenilir bir ilaçtır. Eşsiz D

2 

reseptör parsiyel agonistik 

özelliği, parkinsonizm ve diğer EPS belirtilerinin gelişme 

riskini azaltmaktadır. Özellikle antipsikotik kullanımı sı-

rasında parkinsonizm ve diğer EPS belirtileri nedeniyle 

ilaç değişimi yapılacak olan hastalar ve riskli gruplarda 

aripiprazol kullanılması planlandığında,  ilaca bağlı par-

kinsonizm gelişme olasılığı göz ardı edilmemelidir.

KAYNAKLAR

1. Stahl SM. Stahl’ın Temel Psikofarmakolojisi. İT Uzbay (çev.), İs-

tanbul, İstanbul Tıp Kitabevi, 2012: 202-10.

2. Pae CU, Forbes A, Patkar AA. Aripiprazole as adjunctive therapy 

for patients with major depressive disorder: overview and impli-

cations of clinical trial data. CNS Drugs 2011; 25: 109-27.

3. Salmoiraghi A, Odiyoor M. A case of aripiprazole and extrapy-

ramidal side effects: J Psychopharmacol 2006; 20: 592-93.

4. Tandov R. Antipsychotics in the Treatment of Schizophrenia: An 

Overview. J Clin Psychiatry 2011; 72(Suppl.1): 4-8.

5. Argo TR, Carnahan RM, Perry PJ. Aripiprazole, a novel atypical 

antipsychotic drug. Pharmacotherapy 2004; 24: 212-28.

6. Caykoylu A, Ekinci O, Yilmaz E. Resolution of risperidone-indu-

ced tardive dyskinesia with a switch to aripiprazole monotherapy. 

Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry 2009; 33: 571-72.

7. Sharma A, Sorrell JH. Aripiprazole-induced parkinsonism. Int 

Clin Psychopharmacol 2006; 21: 127-29.

8.  Hall  DA,  Griffith  DA,  Segro  V.  Movement  disorders  associa-

ted with aripiprazole use: a case series. International Journal of 

Neuroscience 2009; 119: 2274-79.

9. Goodnick PJ, Jerry JM. Aripiprazole: profile on efficacy and sa-

fety. Expert Opin Pharmacother 2002; 3: 1773-81.

10. Ono S, Suzuki Y, Shindo M, Endo T, Fukui N, Sugai T ve ark. 

Improvement of tardive dyskinesia and dystonia associated with 

aripiprazole following a switch to quetiapine: case report and re-

view of the literature. J Clin Pharm Ther 2012; 37: 370-72.

11. Ziegenbein M, Sieberer E, Calliess BT, Kropp S. Aripiprazole-in-

duced extrapyramidal side effects in a patient with schizoaffecti-

ve disorder. Aust NZJ Psychiatry 2006; 40: 194-95.

12. Rizzo R, Gulisano M, Calì PV. Oculogyric crisis: a rare extrap-

yramidal side effect in the treatment of Tourette syndrome. Eur 

Child Adolesc Psychiatry 2012; 21: 591-92.

13. De Keyser J, Ebinger G, Vauquelin G. Age-related changes in 

the human nigrostriatal dopaminergic system. Ann Neurol 1990; 

27: 157-61.

14. Heusler P, Newman-Tancredi A, Loock T, Cussac D. Antipsy-

chotics differ in their ability to internalise human dopamine D2S 

and  human  serotonin  5-HT1A  receptors  in  HEK293  cells  Eur  J 

Pharmacol 2008 Feb 26; 581(1-2): 37-46.

15.  Sweeney  EB,  Lawlor  BA.  Case  series:  extrapyramidal  symp-

toms associated with use of aripiprazole in older adults. Int J Ge-

riatr Psychiatry 2013; 28: 1208-10.

16. Kinirons MT, O’Mahony MS. Drug metabolism anda geing. Br 

J Clin Pharmacol 2004; 57: 540-44.

17. Han M, Huang XF, Deng C. Aripiprazole differentially affects 

mesolimbic and nigrostriatal dopaminergic transmission: impli-

cations  for  long-term  drug  efficacy  and  low  extrapyramidal  si-

de-effects. Int J Neuropsychopharmacol 2009; 12: 941-52.

18. Cohen ST, Rulf D, Pies R. Extrapyramidal side effects associ-

ated with aripiprazole coprescription in 2 patients. J Clin Psychi-

atry 2005; 66: 135-36.

19. Madhusoodanan S, Alexeenko L, Sanders R, Brenner R. Ext-

rapyramidal symptoms associated with antidepressants a review 

of the literature and an analysis of spontaneous reports. Ann Clin 

Psychiatry 2010; 22: 148-56.

20. Abilify: physician’s desk reference, 2007; 61: 2450-55.

DOI: 10.5455/NYS.20150406013640

---

Document Outline

• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack
• _GoBack