Mintaqada aholi soni va mehnat resurslari sonini matematik modellashtirish va bashoratlash

Yangiqo’rg’on tumanidagi aholi soni o’sishining regressiya tenglamasini 
tuzish uchun zarur bo’lgan ma’lumotlar 
1-jadval 
N 
 
boshiga, 
ming kishi) 
 
 
 
 
- 
2010 
(
 -2010)
2 
(
 -2010)*
 
1 
2010 176.0 
5.1704 
0 
0 
0 
2 
2011 189.9 
5.2464 
1 
1 
5.2464 
3 
2012 193.1 
5.2632 
2 
4 
10.5264 
4 
2013 196.2 
5.2791 
3 
9 
15.8373 
5 
2014 199.7 
5.2968 
4 
16 
21.1872 
6 
2015 203.4 
5.3151 
5 
25 
26.5755 

---

81 
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya» 
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya 
7 
2016 207.2 
5.3336 
6 
36 
32.0016 
8 
2017 205.4 
5.3249 
7 
49 
37.2743 
9 
2018 208.8 
5.3413 
8 
64 
42.7304 
10 2019 212.9 
5.3608 
9 
81 
48.2472 
11 2020 217.3 
5.3812 
10 
100 
53.8120 
∑ 
 
 
58.3128 55 
385 
293.4383 
Jadval viloyat statistika boshqarmasi ma’lumotlari asosida mualliflar 
tomonidan tuzilgan. 
Yuqorida jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan foydalangan holda quyidagi 
tenglamalar sistemasini tuzib olamiz. Bunga misol qilib Yangiqo’rg’on tumanini 
olsak: 
{
Bu tenglamalar sistemasini yechib, a va k koeffitsiyentlarni topamiz: 
k = 0.017 a = 184.2328 
U holda tenglama quyidagi ko’rinishda bo’ladi: 
y(x)=184.2328*
Bu yerda k=0.017 aholining tabiiy o’sish koeffitsientidir. Bu formula yordamida 
aholi sonini talab etilgan yillargacha bashorat qilish mumkin. 
Jadvaldan ko’rinadiki Yangiqo’rg’on tumanidagi aholi soni o’sish tezligini 
yuqorilaganini ko’rishimiz mumkin. Shu munosabat bilan Yangiqo’rg’on 
tumanining qishloq aholi qo’rg’onlarida yangi ish o’rinlarini yaratish, dala va 
fermalarda bandlik darajasini oshirish mintaqaviy iqtisodiyotning eng asosiy va 
dolzarb muammolaridan biridir.Mehnat resurslarini boshqa tarmoqlarga, 
xizmat ko’rsatish sohalariga jalb etmay turib, qishloq xo’jaligidagi har bir 
fuqaroga to’g’ri keladigan ekin maydonlarini ko’paytirish, oladigan 
daromadlaridan bevosita manfaatdorligini ta’minlash, mehnat unumdorligini va 
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish mumkin emas. 
Yangiqo’rg’on tumanining mehnat resurslari dinamikasini matematik 
modellashtirishda eng kichik kvadratlar usulini tadbiq etish muhim 
vazifalardan biridir. Bu holatda mehnat resursini o’sishini aniqlashda matematik 
modelini quyidagi ko’rinishda izlaymiz: 
y= a*
Yangiqo’rg’on tumanida mehnat resursi o’sishining regressiya tenglamasini 
tuzish uchun zarur bo’lgan ma'lumotlar 
2-jadval 
N 
- 
2010 
(
-
2010)
2 
(
-2010)*

---

82 
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya» 
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya 
1 2010 16726.0 
9.7247 
0 
0 
0 
2 2011 17286.4 
9.7576 
1 
1 
9.7576 
3 2012 17564.3 
9.7736 
2 
4 
19.5472 
4 2013 17814.1 
9.7877 
3 
9 
29.3631 
5 2014 18048.0 
9.8007 
4 
16 
39.2028 
6 2015 18276.1 
9.8133 
5 
25 
49.0665 
7 2016 18488.9 
9.8249 
6 
36 
58.9494 
8 2017 18666.3 
9.8344 
7 
49 
68.8404 
9 2018 18835.6 
9.8435 
8 
64 
78.748 
10 2019 19573.9 
9.8819 
9 
81 
88.9371 
11 2020 19579.5 
9.8822 
10 
100 
98.822 
∑
107.9245 
55 
385 
541.2345 
Jadval viloyat statistika boshqarmasi ma’lumotlari asosida mualliflar tomonidan 
tuzilgan. 
Yuqorida keltirilgan ma’lumotlardan foydalangan holda tenglamalar sistemasini 
tuzamiz. 
Bunga misol qilib Yangiqo’rg’on tumanini olsak: 
{
Bu tenglamalar sistemasini yechib, a va k koeffitsientlarni topamiz: 
k=0.0147 a=16946.2187 
U holda tenglama quyidagi ko’rinishda bo’ladi: 
y(x)=16946.2187*
Bu yerda k=0.0147 mehnat resurslarining tabiiy o’sish koeffitsientidir. Bu 
formula yordamida mehnat resurslari sonini talab etilgan yillargacha bashorat 
qilish mumkin.Regressiya tenglamalarining koeffitsientlarini Fisher statistikasi 
yordamida 0.95 ehtimollik bilan yaroqliligi ko’rsatildi. 
Matematik modellardan ko’rinadiki,tumandagi aholining va mehnat 
resurslarining o’sish darajasini kerakli yillargacha bashorat qilish mumkin. Bu 
o’z navbatida tumanda quyidagi ishlarni amalga oshirishni taqozo qiladi: 
-mehnat resurslarini tuman bo’yicha tenglashtirish uchun mehnat resurslari 
ko’p bo’lgan hududlardan kam bo’lgan hududlarga jalb etish;
-aholini ish bilan ta’minlash maqsadida mahalliy homashyo hisobiga 
ishlaydigan kichik korxonalar,xizmat ko’rsatish sohalari,kasanachilikni 
rivojlantirish; 
-tuman hududlarida qishloq xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlovchi 
korxonalar faoliyatini yanada takomillashtirish. 

---

83 
«Zamonaviy dunyoda pedagogika va psixologiya» 
nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya 
-tumanning geografik o’rnini hisobga olgan holda ya’ni tumandagi tog’li 
zonalarda investitsiya kiritib dam olish maskanlar yaratish; 
-tadbirkorlarni qo’llab-quvvatlash maqsadida foizsiz kreditlar ajratib 
chorvachilik,bog’dorchilik,issiqxonalarni tashkillashtirish; 
-oliy 
ta’lim 
muassasalaridagi 
qishloq 
xo’jaligi 
va 
tadbirkorlikka 
ixtisoslashtirilgan yo’nalishlardagi iqtidorli talabalarni iqtisodi rivojlanayotgan 
chet mamlakatlarga tajriba almashish maqsadida yuborish. 
Yuqorida keltirilgan muammolarni o’z vaqtida bartaraf etish Yangiqo’rg’on 
tumanida aholini yangi sifatli ish o’rinlari bilan ta’minlash darajasini 
oshiradi.Turizimni ham rivojlantirishga katta hissa qo’shadi.Shuningdek 
mamlakatimizda chet davlatlar bilan raqobatlasha oladigan sifatli zavod va 
fabrikalarni ko’payishiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. 
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati: 
1.М.Гофуров, М.Холмуродов, К.Хусанов ‘’Иктисодий математик усуллар 
ва моделлар’’. Тошкент 2001, 4- 82-83.
2. Исмоилов А.А, О.Қ. Рихсимбоев. Иқтисодий таҳлилнинг математик 
усуллари ва башоратлаш. –Т.: ТДИУ, 2007. -335 б. 
3. Замков О.О. и др. Математические методы в экономике. Учеб-ник. –М.: 
Изд-во «Дело и сервис», 2004. – 368 с. 
4.Кремер Н.Ш., Путко Б.А. Эконометрика. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002.