Mavzu: Farhod Musajonov hayoti va ijodi

---

*
Mavzu: Farhod Musajonov hayoti va 
ijodi 
Guruh:
BT-121 
Bajardi : Xusanova N. 
Tekshirdi: Yormatov I.T. 
. 
MUSTAQIL ISH 
ANGREN UNIVERSITETI
Fan: Bolalar adabiyoti nazariyasi

---

*
Farhod Musajonov hayoti va ijodi
*
Reja
*
Farhod Musajonov — ko‘p qirrali ijodkor. 
*
Farhod Musajon ijodining o
ʻ
ziga xos xususiyatlari 
*
Farhod Musajon asarlaridan misollar 

---

*
Farhod Musajonov — ko‘p qirrali ijodkor. U nosir, dramaturg va kinossenaristdir. 1933 
yilning 19 dekabrida Toshkentda tavallud topgan. 1956 yilga kelib, Toshkent Davlat 
universitetining sharq fakultetini muvaffaqiyatli tugatgan. Respublika radiosi, 
televideniesi hamda «O‘zbekiston madaniyati» gazetasi, «G‘uncha» va «Sharq yulduzi» 
jurnallarida ishlagan. «O‘zbekfilm» (1967) studiyasida xizmat qilgan. 1968—1970 yillarda 
Moskvada ssenaristlar Oliy kursida o‘qigan. 1976 yillari «O‘zbekfilm»da turli 
lavozimlarda, «O‘zbekkino» aksionerlik kompaniyasida xizmat qilgan. 
*
F. Musajonov adabiy ijodining boshlanishi 50-yillarning o‘rtalariga to‘g‘ri keladi. O‘z 
ijodini bolalarga she’r va hikoyalar yozishdan boshlaydi. Birinchi «Daradagi qishloqda» 
hikoyasi 1956 yilda chop bo‘lgan. Uning «Oftobni quvalab», «Bo‘sh kelma, Aliqulov!», 
«Bir qultum buloq suvi» kabi qissalari va oltmishga yaqin hikoyalari dunyo yuzini ko‘rgan. 
*
Hozirgacha uning «Hamlet» (1984), «Bog‘ ko‘cha (1987) kabi hikoya va qissalardan iborat 
30 ga yaqin to‘plami nashr etilgan. Ayni chog‘da u «Bu ko‘zlarga ishonsa bo‘ladi», 
«Zo‘raki kashanda» kabi kattalar uchun ham asarlar yaratgan. Bundan tashqari, u 
dramaturg sifatida «Oq kabutar», «Najot istab», Hamza teatrida qo‘yilgan «Olifta», 
«Xizmatingga hozirman», «Talvasa» (Muqimiy teatri sahnalashtirgan) kabi dramalar 
yaratgan. 
*
Shuningdek, «Jazirama oftob ostidagi uy», «Birovning boshi», «Minoralar ostidagi tsirk», 
«Ko‘zlarim yo‘lingda», «Huvaydo», «Askiya», «Qiziqchi», «So‘nmas ziyo» kabi ssenariylar 
muallifi hamdir. Bulardan tashqari u ko‘plab hajviy hikoyalar, intermediyalar, bolalar 
uchun rang-barang janrda asarlar ham yaratgan. Jumladan, «Oftobni quvalab», «Bo‘sh 
kelma, Aliqulov!», «Bir qultum buloq suvi» kabi kitoblarini eslash mumkin. Uning 
«Dushanba, nonushtadan so‘ng» (1974), «Bog‘ ko‘chamni qo‘msayman» (1977), «Qilich 
va shamshir», «Ko‘rgulik», «Qilich va soz» (2000), «Lafz» (2003) kabi qissalari o‘z 
o‘quvchisiga ega. 

---

*
Iste’dodli bolalar adibi, dramaturg va ssenarist F. Musajonov 
«Shuhrat» medali bilan taqdirlangan (2000). 2013 yil 28 may 
kuni Toshkent shahrida vafot etgan. 
*
O
ʻ
zining qisqa hajmli va hayajonli hikoyalari, mazmundor 
qissalari, kichkintoylarni to
ʻ
lqinlantiradigan pesalari bilan 
bolalarning quvonchlariga quvonch ulasha olgan 
qalamkashlardan biri Farhod Musajon 1933 yilda Toshkent 
shahrida tug
ʻ
ilgan. 1956 yilda ToshDUning sharq fakultetini 
tamomladi. Bir necha yil 0
ʼ
zbekiston radiosida, “O
ʻ
zbekiston 
madaniyati” gazetasida, “G
ʻ
uncha” jurnalida mehnat qildi. 1966 
yild 
*
an esa “O
ʻ
zbekfilm”da muharrir, keyinchalik bosh muharrir 
vazifalarida o
ʻ
z faoliyatini davom ettirdi. 
*
F. Musajonning ilk asari 1955 yilda e
ʼ
lon qilingan. Shundan so
ʻ
ng 
“Daradagi qishloqda” (1960), “Turdi, galstuk va men” (1970), 
“Oftobni quvlab” (1970), “Chin do
ʻ
stlik” (1976), “Chevar qiz” 
(1982), “Buloq suvi” (1982), “Turdi, velosiped va men” (1983), 
“Glotok rodnikovoy vodi
ʼ
”, “Tekin tomosha” (1989) kabi 
kitoblarining maydonga kelishi bolalar uchun katta bayram 
bo
ʻ
ldi. 
*
1977 yilda adib o
ʻ
zining bolalarga atab yozgan barcha 
hikoyalarini jamlab, yigirma ikki taboqdan iborat katta kitobini 
qayta ishlagan va to
ʻ
ldirilgan holda chop ettirdi. Bu kitobini ham 
ilgarigisiga o
ʻ
xshab “Tekin tomosha” deb atadi. 0ldingisidan 
farqli o
ʻ
laroq, bu kitob uch qismdan iborat: kichkintoylar uchun, 
o
ʻ
rtancha yoshdagilar va o
ʻ
smirlar uchun. 

---

*
Farhod Musajon ijodining o
ʻ
ziga xos xususiyatlaridan biri shundaki, uning aksar hikoyalari 
quvnoq hazil-mutoyiba hissi bilan sug
ʻ
orilgan. Adibning barcha hikoyalarida beg
ʻ
ubor va 
zavqli bolalik davri ruhiyati saqlangan. Shuning uchun uning hikoyalari oson o
ʻ
qiladi, oson 
hazm boTadi. Natijada ta
ʼ
sir kuchi ham ortadi. 
*
Adib ijodining yana bir jihati u o
ʻ
z personajlarini yomon yoki yaxshi, adabiy atamalar qo
ʻ
llab 
aytadigan bo
ʻ
lsak, salbiy yoki ijobiyga ajratmaydi. Ularga baho berar ekan, fe
ʼ
l-atvori 
qandayligini tasvirlar ekan hech qachon kuchli iboralarni, “ablah, iblis, yaramas, gazanda” 
va hokazo haqoratomuz, qattiq-quruq so
ʻ
zlarni ishlatmaydi. Zero, inson sifatida endi 
shakllanayotgan bolalarga nisbatan bunday o
ʻ
tkir so
ʻ
zlarni ishlatish insofdan va adolatdan 
emasligini tushunadi. U o
ʻ
z qahramonlarini, qandayligidan qat
ʼ
i nazar, o
ʻ
yinqaroqmi, 
lapashangmi, ayyormi, dangasami, maqtanchoqmi – hammasini birday sevardi va sevib 
tasvirlardi. Uning uchun yomon bola umuman yo
ʻ
q, kamchiligi bo
ʻ
lishi mumkin, deylik 
yolg
ʻ
onchiroq, xasisroq, xudbinroq, lekin nokas bola yo
ʻ
q, har qanday bolani ham to
ʻ
g
ʻ
ri 
yo
ʻ
lga solib yuborish mumkinligiga ishonardi. Va shu muborak maqsad yo
ʻ
lida ijod qildi. 
*
Farhod Musajonning o
ʻ
ziga xos uslubi bor edi. Uning asarlaridan bir parchagina o
ʻ
qigan odam 
muallifning kimligini aniqlab olishi mumkin. U aniq, sodda, tushunarli va ixcham yozardi. 
Shu sababli katta mahorat evaziga yillar davomida paydo bo
ʻ
ladigan va shakllanadigan badiiy 
soddalik tufayli uning asarlari o
ʻ
qimishli chiqadi. Bolalar tili bilan aytsak, hikoyalari 
“rostakam bo
ʻ
lgan voqeaga o
ʻ
xshaydi”. Darhaqiqat, adib voqealarni xuddi hayotdagidek 
ishonarli va qiziqarli qilib so
ʻ
zlab beradi. Bu juda muhim. Negaki bolalar hikoya voqealariga 
ishonmasalar asarning ta
ʼ
sir kuchi yo
ʻ
qqa chiqadi. Mana shu omil – ishontira olish mahorati 
Farhod Musajon ijodining eng muhim xususiyatlaridan edi. 
*
Farhod Musajon barcha yoshdagi bolalar uchun yozdi. Uning kitoblari orasida maktabgacha 
tarbiya yoshidagi, maktab yoshidagi, kichik va o
ʻ
rta hamda katta yoshdagi bolalarga va 
o
ʻ
smirlarga bag
ʻ
ishlangan asarlarini ham uchratish mumkin. 

---

*
Ma
ʼ
lumki, maktabgacha tarbiya bolalar kitobxonligi, asosan, ota-
onalar, tarbiyachilar tomonidan amalga oshiriladi. Bolalar o
ʻ
zlari 
tinglagan asarlari yordamida atrof-muhit bilan tanisha boradilar. Ona 
yurtga, tabiatga muhabbat xislatlari; mehnat qilish va mehnat ahlini 
hurmat qilish kabi fazilatlar shu yoshdan shakllana boshlaydi. 
Turmushda qizg
ʻ
anchiq bo
ʻ
lmaslik, kasbhunar egallashga intilish, 
kattalarni hurmat qilish kabi ijobiy fazilatlar ham shular jumlasiga 
kiradi. Bolalarning pedagogikpsixologik xususiyatlarini yaxshi 
o
ʻ
rgangan Farhod Musajon kichik yoshdagi bolalarga bag
ʻ
ishlab “Eng 
yaxshi chana”, “Shodiyona kun”, “Shiqildoq”, “Pahlavon va nimjon”, 
“Sovg
ʻ
a”, “Ajoyib buzoqcha”, “Yaxshilik”, “To
ʻ
lab ber”, “Varrak”, 
“Dog
ʻ
” kabi o
ʻ
nlab hikoyalar yaratgan. 
*
Adibning “Varrak” asarining mazmuni oddiygina varrak yasash voqeasi 
asosiga qurilgan. Asarda kichkintoylarni bolalikdan boshlab mustaqil 
harakat qilishga chaqiriladi. 
*
Ana shunday jozibali asarlaridan yana biri “Eng yaxshi chana”dir. Bu 
hikoyada qo
ʻ
li ochiq, saxovatli, bag
ʻ
ri keng bo
ʻ
lish, xasis, ziqna 
bo
ʻ
lmaslik kabi g
ʻ
oyalar kichkintoylar ongiga yetkaziladi. 
*
Latifjonga dadasi chana olib beradi. Quvonchdan bolaning boshi ko
ʻ
kka 
yetay deydi. 
*
Latifjon boshda ancha qizg
ʻ
anchiq bo
ʻ
ladi. Shuning uchun chanada 
bitta o
ʻ
zi uchadi. Boshqalarni chanaga yaqin keltirmaydi, unga 
birovning qo
ʻ
li tegib ketsa, chanani ko
ʻ
tarib uyiga chopadi. 

---

*
Latifjonning dadasi o
ʻ
g
ʻ
lidagi bunday qizg
ʻ
anchiqlikni payqaydi, lekin unga pand-
nasihat qilib o
ʻ
tirmaydi. Aksincha, quyidagi ibratli hikoyatni keltiradi: 
*
– Bilasanmi, – debdi dadasi o
ʻ
g
ʻ
liga, – men bu ajoyib chanani qayerdan oldim? 
Bunaqasi magazinda sotilmaydi, bu buyurtma bilan qo
ʻ
lda yasalgan chana. Uning 
yoshi oltmishda. Ha, oltmish yil burun bu chanani bir og
ʻ
aynimning dadasi olib 
bergan ekan. Og
ʻ
aynim o
ʻ
sha paytda sendek ekan. Chananing chiroyliligini ko
ʻ
rib 
uchishga uning ham ko
ʻ
zi qiymabdi. Kattaroq bo
ʻ
lganimda ucharman, hozir bolalar 
tortib olib eskitib qo
ʻ
yishadi, deb asrab yuraveribdi. Oradan yillar o
ʻ
tibdi, bir kuni 
qarasa bolaligi tugab, chol bo
ʻ
lib qolibdi. Endi unga chana kerak emas ekan, chunki 
qariganda uyalmasdan chana uchadimi?! Og
ʻ
aynim chanani menga sovg
ʻ
a qilar 
ekan, beg
ʻ
ubor bolalik chog
ʻ
imda maza qilib ucholmadim, ishqilib sening o
ʻ
g
ʻ
lingga 
yaxshi xizmat qilsin dedi. Shunaqa, o
ʻ
g
ʻ
lim, qizg
ʻ
anchiq odam zavqdan mahrum 
bo
ʻ
ladi! 
*
Latifjon boshda dadasining bu gaplariga tushunolmaydi. Yuragining allaqayeri jiz 
etgandek bo
ʻ
ladi. Nihoyat u dadasiga yuzlanib: 
*
– Ertadan boshlab ayamasdan uchaman, – dedi. 
*
Adibning “Sovg
ʻ
a” hikoyasi bolalarni mehnatkash bo
ʻ
lishga 
*
da
ʼ
vat etadi. Oqiljonning gul ekishi, uni mehr bilan parvarish qilishi kichik 
kitobxonda katta taassurot qoldiradi. 
*
“Turdi, galstuk va men” hikoyasi uzoq yillardan beri yosh kitobxonlarning sevimli 
asarlaridan biri sifatida e
ʼ
zozlanib kelinadi. 
*
Hikoyada ozodalik, shahar tozaligi uchun kurashish bosh masala qilib qo
ʻ
yiladi. 
Turdi va G
ʻ
iyos kabilarning shahar tozaligida faol qatnashmaganliklari, 
dangasaliklari fosh qilinadi. 

---

*
Xulosa 
*
Xullas, Farhod Musajon o
ʻ
zining maktabgacha va maktab yoshidagi kichik bolalarga 
bag
ʻ
ishlab yozgan hikoyalarida salmoqdor fikrlarni sodda, bolalarbop shaklda 
aytadi. Adib nasihat qilish yo
ʻ
lidan bormaydi, aksincha, bolalar hayotida ko
ʻ
p 
uchrab turadigan oddiy voqealarni tasvirlaydi va aytmoqchi bo
ʻ
lgan muhim gaplarni 
ana shu voqealar mag
ʻ
ziga singdirib yuboradi. 
*
Farhod Musajonning “Orzuga ayb yo
ʻ
q”, “Bo
ʻ
sh kelma, Aliqulov”, “Buloq suvi” kabi 
va boshqa qissalari o
ʻ
zbek bolalar adabiyotida muhim o
ʻ
rinda turadi. 
*
Farhod Musajon dramaturg sifatida ham yoshlarning mehrini qozongan. 
“Xayolparastlar”, “Oq kabutar”, “Sabil qoldi”, “O
ʻ
g
ʻ
limni qaytarib beringlar” 
pesalari shular jumlasiga kiradi. 
*
Bular orasida, ayniqsa, “O
ʻ
g
ʻ
limni qaytarib beringlar” asari mashhur. Dramaturg 
uning nomini o
ʻ
zgartirib “Najot istab” deb qaytadan ishladi. U hozirgi O
ʻ
zbek Milliy 
teatrida sahna yuzini ko
ʻ
rdi. Dushanbeda, va Almatida, Tataristonda qo
ʻ
yildi. 
*
Pesada, asosan, bola tarbiyasida ota-onaning o
ʻ
ynaydigan beqiyos katta roli haqida 
gap boradi. 
*
Farhod Musajonning kattalarga bag
ʻ
ishlab “Bahor nafasi”, “Bu ko
ʻ
zlarga ishonsa 
bo
ʻ
ladi”, “Xotin kishining ra
ʼ
yi”, “Ko
ʻ
r shofyor”, “Zo
ʻ
raki kashanda”, “Nozik 
masala”, “Kalla-pocha”, “Himmat”, “Bog
ʻ
ko
ʻ
cha” kabi kitoblari bosilib chiqqan. 
*