Noorganik moddalar

1
— a z o t n i n g suyuqlik dagi, m iqdori,
m o l %; Г — a z o tn in g bug'dagi
m iq d o ri, m o l %.
g a n g a z a r a l a s h m a s i ol in ad i.
M a ’l u m b o s i m d a g i a r a l a s h ­
m a n i n g q a y n a s h t e m p e r a t u r a s i
u n i n g t a r k i b i ga b o g ' l i q b o 'l i b,
90

---

3 .6 -ra sm .
K i s l o r o d - a z o t s i s t e m a s i n i n g
T - X k o o r d i n a t l a r i d a g i m u v o z a n a t e g r i
c h i z i q l a r i . B o s i m R m i q d o r l a r i , M P a d a :
У - 0 , 0 5 ;
2
- 0 , 1 ;
3 -
0 , 5 ;
4
- 1 ,0 ; 5 - 1 , 5 ;
6 -
2 , 0 .
T ,K
T ,K
1 3 2 ,8 0
1 2 7 ,0 4
119,67
115,57
1 0 8 ,9 3
110,93
9 0 , 1 0
1 0 3 ,9 4
84,01
9 4 , 2 3
7 7 , 3 3
7 1 ,9 1
0
20 
4 0
6 0
8 0
100
Co,, %
(m o l)
l a r i o r a s i d a g i f a r q s h u n c h a l i k
ki chiklashadi va farq kritik bosi mga 
e r i s h i l g a n d a u m u m a n y o ‘q o l i b ,
ikki egri c h i z i q o ‘r n i g a b i r g i n a
t o ‘g ‘ri c h i z i q n i tashki l e ta di . B u n ­
d a y h o l a t d a s u y u q h a v o n i ajratish 
j a r a y o n i j u d a m u r a k k a b l a s h i b
ketadi.
D e m a k , h a v o n i a z o t va ki s l o­
r o d g a a j r a t i s h j a r a y o n i n i k r i t i k
b o s i m g a q a r a g a n d a a n c h a g i n a ki- 
c h i k r o q b o s i m d a oli b b o r i s h m a q -
s a d ga m u v of i q d i r .
H a v o b u g ‘lari ni, y u q o r i d a k o ‘r- 
sat ib o h i l g a n i d c k , f aqat b i r l a m c h i
k o n d e n s a t s i y a l a s h n i q o ‘llash b il an 
ker akli d ar a j a d a g i t o z a a z o t va k is lor odga t o ‘liq aj ra t ishga er ishib 
b o ‘l m a y di , c h u n k i b u n g a asosiy s a b a b l a r d a n biri b u k o m p o n e n t l a r
q a y n a s h t e m p e r a t u r a l a r i o r a sida gi fa r q j u d a k i c h i k b o ' l ib , 12.6 g r a ­
dusga t engdir. S h u n i n g u c h u n , t ex n i k ad a hozirgi v a q t d a h a m , rektifi­
katsiya j a r a yo n i q o 'l la na di . Rektifikatsiya j a r a y on i bu — s uyuq havoni 
k o ‘p m a r o t a b a b u g ' l a t i s h va h a v o b u g ' l a r i n i esa m o s r a vis hda k o ' p
m a r o t a b a k o n d e n s a t s i y a l a s h j a r a y o n i b o ' l i b , b u n d a b u g ' l a r s e k in - 
asta yengil q a y n o v c h i k o m p o n e n t — azot bilan, suyuql ik esa kislorod 
bi lan b o yi tib bo ri l i s hg a erishi ladi . B u n i n g asosi y s a b a b l a r i d a n biri 
s hu n da k i , ni sb at an y u qo ri r o q t e m p e r a t u r a g a ega b o ' l g a n havo bug'lari
o ' z i d a n y u q or i da t ur g a n ni sbat an pa s tr o q t e m pe r at u ra d a g i suyuq havo 
bi lan u c h r a s h i b , h a v o b u g ' l a r i t ar ki bi dagi yu q or i q a y n o v c h i k o m p o ­
n e n t — k i s l or od k o n d e n s a t l a n i b , s uy u ql i k k a a yl a n i b, p as tga oqib 
tushadi. Ki sl orodni k ondensa tsi yal anish issiqligi hi sobiga esa y uqor i da 
t u r g a n s u y u q h a v o t ar ki bi dagi past q a y n o v c h i k o m p o n e n t — azot 
b u g ' l a n a d i va n a t i j a d a p a s t d a n k e l a y o t g a n b u g ' t a r k i b i d a past q a y ­
n o v c h i k o m p o n e n t — a z o t n i n g k o n se n tr a t si ya si o sha di . E n d i az ot
bilan k o ' p r o q boyitilgan b u g ' l a r p a s t d a n y u qo r i g a ko' tar il ib, p a s t d a n
h i s o b l a n g a n d a i k ki n c h i t ar e l k a d a g i suyuql ik b i l a n t o ' q n a s h i b , u n d a
91

---

h a m birinchi tarelkadagi j ar a y o n ketib, b u g ‘ az ot b u g ‘lari bilan y a n a d a
k o ‘p r o q boyitilib, y uqor i ga qa r ab u c h i n c h i tar e l kaga k o ‘tariladi; hosil 
b o ‘lgan m a ’l u m m i q d o r d a g i s uy u q ki sl or od esa , b i r i n c h i t a r e lk ag a
oq ib t u s h a d i va h o ka z o . Bu j a r a y o n bir n e c h t a t a r e l k a l a r d a n iborat 
rektifikatsiya m i n o r a l a r d a kerakli kons en t ra ts i y a da g i az ot va kislorod 
olishga e r i s hi l gu ng a q a d a r a m a l g a oshi riladi.
A m m o , rektifikatsiya j a r a y o n i n i a m a l g a oshi ri sh u c h u n m a ’l um 
m i q d o r d a ish b aj ar ish kerak. H a v o n i aj ra t ish u c h u n s ar f l an a d i ga n
na z ar i y m i n i m a l ish h a v o n i n g h a r bir k o m p o n e n t i n i u n i n g ulushli
b o s i m i d a n t oki a r a l a s h m a n i n g b o s i m i g a c h a i z o t e r m i k s iq ish da gi
ishlarni y i g ‘indisi sifatida a n iq l an a d i :
f
Py \n —
У 
P
У
(3. 24)
bu yerda: 
Ru —
U - k o m p o n e n t n i a r a l a s h m a d a g i ulushli bosimi, M P a ;
m • R — uni versal gaz d oi miys i, 8 , 3 1 4 k J / ( k m o l / g r a d ) ;
T —
t e m p e r a t u r a , K.
Bu t e n g l a m a d a n foyd a la ni b, t arki bi 20, 9 ( h . ) % 0 2 va 79,1 (h. ) 
%
N , d a n ibor at b o ‘l gan havoni 290 К t e m p e r a t u r a d a ajratish u c h u n
k e r ak b o ‘l gan m i n i m a l ishni hi sobl aymiz:
I min = - 8 , 3 1 4 • 29 0 • ( 0 , 2 0 9 ■