‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

6-jadval
Ishchilaming asosiy vositalar bilan qurollanganlik tahlili
№
K o'rsatkichlar
O 'tgan yil
H isobot yili
F a rq i (+; - )
1
A sosiy vositalar o ‘rtacha yillik qiymati, 
m ing so ‘m
162295
178110
+ 15815
2
Ishchilar soni, kishi
1560
1450
- 1 1 0
3
B ir ishchiga to ‘g ‘ri keladigan asosiy vositalam ing 
o 'rtac h a yillik qiymati, raing so ‘m
104
122
+ 18
Korxonada ishchilaming asosiy vositalar bilan qurollanish darajasi 
o ‘tgan yilga nisbatan 18000 so‘mga o ‘sgan. Bu o‘sish ikki omil 
hisobiga: birinchisi - ishchilar sonining o‘zgarishi hisobiga; ikkinchisi -
asosiy vositalaming o ‘rtacha yillik qiymatining o‘zgarishi hisobiga sodir 
bo‘lgan.
Asosiy vositalardan foydalanishda ulaming samaradorligiga baho 
berish iqtisodiy tahlilning zarur shartlaridan biri hisoblanadi.
Samaradorlik korxona x o ‘jalik faoliyatiga baho berishning muhim 
ko‘rsatkichlaridan biri sifatida qaraladi. Ulaming qatoriga quyidagilami 
kiritish mumkin.

---

Asosiy vositalarning samaradorlik ko‘rsatkichlari
K o'rsatkichlar nomi
Hisoblaiiish taitibi
Sanoat ishlab chiqarish 
fondlari qaytimi
Maiisulot hajmi 
Sanoat ishlab chiqarish fondlarinrng 
o'rtacha yillik qiymati
M ashina v a uskunalar qaytimi
Mahsulot hajmi 
Mashina va uskunalar o'rtacha 
yillik qiymati
Sanoat ishlab chiqarish 
fondlari sig‘imi
Sanoat ishlab chiqarish fondlari 
o'rtacha yillik qiymati
p£=--------—
--------------------- -
Maiisulot hajmi
M ashina va uskunalar sig‘imi
Mashina va uskunalar o'rtacha 
_
yillik qiymati
pg=---------------------—
-------
Mahsulot hajmi
Ushbu qaytimga oid samaradorlik ko‘rsatkichlari har bir ming yoki 
bir so‘mlik asosiy vositalarga to 'g 'ri keladigan mahsulot ha.jmini ifoda- 
laydi. Qaytim ko‘rsatkichlarini tobora oshib borishi ijobiy o'zgarishlami 
bildiradi.
Sig‘imga oid ko‘rsatkichlar esa bir birlik mahsulot tarkibida qancha 
asosiy vositalar qiymati mayjud ekanligini tavsiflaydi. Ushbu ко rsat- 
kich kamayib borishi yaxshi natijalarni ko'rsatadi yoki aksincha.
Ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish va uning holatiga baho 
berishga iqtisodiy talililda alohida ahamiyat beriladi. Korxona ishlab 
chiqarish quvvati, deb uning to ‘la ish bilan bandlik holatiga aytiladi. Bu 
holat nafaqat maiisulot ishlab chiqarish darajasiga, balki uning xarajatlar 
tarkibiga, moliyaviy natijasiga ham ta’sir etuvchi birlik sifatida qaraladi. 
Ishlab chiqarish quvvatlari va uning foydalanish darajalariga baho berish 
asosida korxonaning joriy davrdagi iqtisodiy potensiali ham da uni maq- 
sadli boshqaruvi belgilanadi.
Ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish tahlilining quyidagi qa- 
torl arini tavsi fl ash mumkin:
— korxona ishlab chiqarish quvvatlarining texnik-iqtisodiy ко rsat-
kichlari tizimi;
— texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar va ishlab chiqarish quvvatlaridan
foydalanishning qiyosiy tahlili;
- ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishning korxona xarajat-
lariga ta’siri tahlili;
- ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishning korxona ishlab 
chiqarish samaradorligiga va faoliyat natijaviyligiga ta’siri tahlili.

---

Tahlilda asosiy vositalaming samaradorlik ko‘rsatkichlari va d a r ­
ning ta’sir etuvchi omillar ikki tarkib bo‘yicha o‘rganiladi:
1. Asosiy vositalaming samaradorligi va uning o‘zgarishiga ta’sir 
etuvchi omillar tahlili.
2. Asosiy vositalar va ulardan samarali foydalanish ko‘rsatkichla- 
rining mahsulot hajmining o ‘zgarishiga ta’siri tahlili.
Asosiy vositalaming samaradorlik ko‘rsatkichlari va ulaming o'zga- 
rishiga ta ’sir etuvchi omillar qatoriga quy idagilar kiritiladi.
Fond qaytimi (sigimi) va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar:
- mahsulot ishlab chiqarish hajmi va uning o ‘zgarishi;
- asosiy fondlar obrtacha yillik qiymatining o‘zgarishi.
Mahsulot hajmiga ta’sir etuvchi mehnat vositalari bilan b o g iiq
b o ig a n omillar qatoriga quyidagilar kiritiladi;
- asosiy fondlar o ‘rtacha yillik qiymatining o ‘zgarishi;
- fond qaytimi (sig‘imi)ning o ‘zgarishi.
Asosiy vositalar tahlili natijalari ular bo‘yicha boshqaruv qarorlarini 
qabul qilishda muhim ahamiyatga ega.