Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi

Sikxlar. 
Hindistonning shimolida tarixiy viloyatlardan biri Panjo- 
bda - sikx etnokonfessional jamoasi shakllanib, uning markazi Amrit­
sar shahridir. Sikxizmning diniy-axloqiy taiim otga aylanishi XVI asr
139

---

boshlariga oid. Unda shoir va targ‘ibotchilar shahar maydonlari bozor- 
larida oddiy xalq tilida o‘z va’zlarini aytganlar. Ular «Agar daryodagi 
tahorat gunohlardan forig‘ etsa, eng muqaddas narsa - bu qurbaqalar- 
dir», «Agar sochi olingan kalla insonni muqaddas qilsa, eng muqaddas, 
Xudoga yaqin qo‘ylardir» singari qochiriqlami tez-tez takrorlaganlar. 
Sikxlar kasta tuzumini va diniy tafovutlami inlcor etardilar.
Targ‘ibotchilardan sikx (o‘quvchi) ta'limoti asoschisi Nanak 
(1469-1539) o‘zini guru (ustoz) deb e’lon qilgan. Nanak Bobuming 
zamondoshi bo‘lgan. Nanakning vatani Panjob (hozirgi Hindiston- 
ning shimoliy-g‘arbi va zamonaviy Pokiston)da bo‘lgan. Panjobda 
hindlar va musulmonlar yashaydigan viloyat aholisi dehqonchilik bi­
lan shug‘ullangan. Nanak ta’limoti kasta tuzumini inkor etgan, shu- 
ningdek, xudoning tasviri, xudo sharafiga ibodat, rohiblik va qanday 
bo‘lmasin udumlar taqiqlangan. Xudoga yaqin bo‘lish uchun uni 
sevish yetarli. Ibodatxonalarga borish, udumlarni bajarish, muqad­
das joylami ziyorat qilish shart emas. 0 ‘z tarafdorlarini birlashtirish 
uchun Nanak jamoa bilan birgalikda ziyofatlar o‘tkazgan. Hindlarda 
boshqa kasta vakili huzurida yoki uning qo‘Iidan taom iste’mol qilish 
qat’iyan man etilgan. Sikxlar jamoasidagi ziyofatlar hozirga qadar ular­
ni tengligining ramzi bo‘lib kelmoqda. XVII asrning boshida sikxlar 
«Adi Grantx» - «Ilk kitob»ni tuzib, undan madhiyalami sikxlar hozirga 
qadar o‘zlarining ibodatlarida kuylaydilar. Gobinda va’zlaridagi «Bar­
cha vositalar tugagan bo‘lsa, qo‘lga qilich olmoqqa izn beriladi», «Bir 
qo‘lingda kambag‘allar uchun taom, ikkinchisida zolimlarga qarshi 
qilich bo‘lsin» kabi aforizmlar bugungi kunda ham ommalashgan.
Panjobda guru Gobinda Sing* (XVII-XVIII asrlar chegara- 
sida) boshqargan davrdan sikxlar jamoasi harbiy-teokratik tashkilot 
tizimiga ega. Uning barcha a’zolari erkaklar, jangchilar hisoblanib, 
dastlabki chaqirishdayoq yurishga. tayyor bo‘lishi kerak. Sikxlarda 
erkaklar Ismiga «Singx» qo‘shirachasi qo‘yilib, u «sher», ayollarda 
«xaur» qo‘shimchasi urg‘ochi sher ma’nosini anglatadi. Erkak sikx- 
larning tashqi qiyofasi soch. va soqolning oldirilmasligi (uni alohida 
ko‘rinishda turmaklashadj), o‘ziga xos salla o‘rab yurishi bilan xu-
140

---

susiyatlanadi. Sikxlar yonida doim xanjar bilan yurganlar. Ular 1799- 
yili o‘z davlatlarini tuzganlar. Sikxlar davlati XIX asming 30-yiliar 
oxirida inglizlarga qarshilik ko‘rsata boshlab, Britaniya imperiyasi 
oxir-oqibat ularning qarshiligini sindiradi.
Ingliz mustamlakachilari sikxlar jangari tashkilotidan Hindiston- 
da o‘z hukmronliklari tayanchi sifatida foydalanishga intilib, ulardan, 
musulmonlardan, Nepal guruhlaridan ingliz-hind qo‘sbinining alo­
hida polklari tuzilgan. Bu sikxlar ongining yuksalishiga xizmat qilib, 
1919-yili sikxlarning ilk siyosiy tashkilotlari tuziladi. Bizning kun- 
larimizda sikxlarning yuqori toifalari Panjobni Hindi stondan ajratib 
alohida mustaqil davlatga aylantirishga intilmoqdalar. Bu kurash fa- 
natik tus olishini 1984-yili Indira Gandi, 1991-yili Rajiv Gandining 
o ‘ldirilishida ko‘rishimiz mumkin. Panjob umumhind iqtisodiga in- 
tegratsiyalashgan sikxlar esa boshqa shtatlarda ham yashaydilar. Shu 
sababdan sikxlar yetakchilarining mustaqillikka intilishi Hindiston 
xalqlari va dunyo hamjamiyati tomonidan qoilanmayapti.