14-rasm. o'rm alovchi ayiqtovon.
1-umumiy ko'rinishi; 2-gulining
bo'yiga kesimi va uning qismlari;
3-changchining tuzilishi;
4-gulining diagrammasi
Ishni bajarish tartibi va topshiriqlar:
1. Gerbariylardan
foydalanib,
ayiqtovondoshlar
oilasining
muhim
morfologik
belgilari
bilan
tanishing.
2. Oila vakillaridan birining gul tuzilishini o'rganing.
Bunda gul o'rnining shakliga gul a'zolarining soniga,
gulqo‘rg‘on qismlarining
doira b olib joylanishiga
e'tibor bering.
3. Gerbariy namunalaridan yoki jadval, adabiyot-
lardan foydalanib oVganilgan o'simliklarning umumiy
ko‘rinishini,
alohida
olingan
gul
va
meva
tuzilishlarini va shakllarini chizib oling.
Ularning gul
formulasini tuzing.
Ayiqtovon: *
^
CasCosA^G (»)
Isfarak * '/Ca
5
Co(
2
)A»G(i)
57
Nazorat savollari
1. Ayiqtovondoshlar oilasi hayotiy shakllariga ko'ra
qanday o'simliklar dan tashkil topgan?
2. Oila nechta tu rkum va turni o‘zi chiga oladi?
3. Gul o'rn-ida changchi va urug'chilar soni nechtadan
bo'lib joylashgan?
4. Oila o'simliklari tarkibida qaysi moddalar uchraydi?
Ko‘knornamoIar qabilasi-Papaverales
Ko'knordoshlar oilasi- Papaveraceae
Vakillari:
1. Qizilgulli ko'knori - Papaver pavonium
2. Qizg'aldoq - Roemeria refracta
3. Ko'knori - Papaver somniferum (15-rasm)
Nazariy tushuncha: Bu oilaga 30 turkum, 700 dan
ortiq
tur kirib, ular Sharqiy Osiyoda, Janubiy va
Shimoliy
Amerika,
O'rta
Yer
dengizi
atrofida
tarqalgan. Oila. vakillari bo'g'im li yoki bo'g'imsiz, sutli
naychalarida sut shiralari bo'lgan bir yillik va ko'p
y illik o'tlardir, b a 'za n buta
va daraxtsim on vakillari
ham uchraydi. Barglari ko'pincha patsimon, qirqil-
gan,
ketm a-ket jojdashgan, yonbargchasiz. Gullari
to'g'ri yoki noto'g'ri, poyada yakka-yakka joylashgan.
Ba'zan simpodial yoki monopodial tipga ega bo'lgan
to'pgullardan tashkil topgan. Ikki jinsli. kosachabargi
2
ta bo'lib, guli ochilishi bilan tezda to'kilib ketadi,
gul-tojbargi 4 ta,
changchisi cheksiz, ba'zan 2-3 ta,
urug'chisi
2
yoki bir nechta rneva bargli, tugunchasi
ustki, bir uyali. Mevasi ko'sakcha yoki yong'oqcha.
UrugTari mayda, endospermli.
Ahamiyati: Oilaning ayrim
vakillaridagi sut shira-
sining tarkibida morfin, kodein, papaverin, tabsinga
o'xshash alkoloidlar bor.
Ulardan meditsinada dorilar
tayyorlanadi. Urug'ning tarkibida 50% gach a yog'
to'planadi. Undan oziq-ovqat tayyorlash d a foydala-
niladi.
58
