2.2. Inson m ehnat faoliyatining turlari Inson m ehnat faoliyati hozirgi vaqtda quyidagi m ehnat turlariga
boTinadi:
A. Jism oniy faollikni talab qiluvchi m ehnat turi. Bunday m ehnat
turi, qachonki m ehnat vositalari b o im a g a n vaziyatlarda qo‘llaniladi.
Bunda katta energetik kuch talab qilinadi, ya’ni 17 dan 25 gacha MJ
yoki 4000-6000 kkal energiya va undan ortiq. Ushbu m ehnat turi
taraqqiy etishi bilan birga, birqancha kam chiliklarga ega. Jumladan,
m ahsulotning oz m iqdorda ishlab chiqarilishi, m ehnat unumdorligining
pastligi, ishchilam ing tez toliqishi oqibatida ish kuni 50 foizining dam
olishga sarflanishi va boshqalar.
B. M exanizatsiyalashgan m ehnat turi. Bu m ehnat faoliyati turida
ishchilam ing energiya sarf qilishi kuniga 12,5-17 M J yoki 3000-4000
kkal atrofida b o ‘ladi. M exanizatsiyalashgan m ehnat turida asosan ishchi
kuchi energiyasi tejaladi va asosiy kuch dasturiy ta ’m inot zim m asiga
tushadi. Bunday m ehnat turida maxsus bilim va am aliyot talab
etiladi. M exanizatsiyalashgan ishlab chiqarish sharoitida ish kuchining
sam aradorligi kam ayadi, lekin bunda masofadan turib q o ‘l harakatidan
foydalanish oqibatida yuqori ish unum dorligiga erishiladi. Demak bu
m ehnat turida, kichik qism da qabul qilingan m a’lum otlar asosida muayyan
ishlam ing takrorlanishi m ehnat unum dorligining oshishiga olib keladi.
D. Yarim avtom atlashgan ishlab chiqarish turi. Bu m ehnat
turida insonning uzluksiz ishlashiga chek qo‘yiladi va ish faoliyatini
avtom atlashtirilgan m exanizm lar boshqaradi. Bunda insonning vazifasi
avtom atlashgan liniyalarga xizm at k o ‘rsatish va elektron texnikalarni
boshqarish bilan cheklanadi. Ushbu m ehnat faoliyatida - ish qism ining
kattaligi, ish unum dorligining yuqoriligi, lekin inson asabining turli
darajadagi tarangligi bilan xarakterlanadi.
