Zoologiya uzb 2017. indd

Tog‘ayli baliqlar sinfi.
Tog‘ayli baliqlarning skeleti tog‘aydan ibo-
rat bo‘lib, jabra qopqoqlari va suzgich pufaklari bo‘lmaydi. Jabra 
yoriqlari 5–7 juft bo‘ladi. Tog‘ayli baliqlar akulalar va skatlar tur-
kumini o‘z ichiga oladi.
Akulalar turkumi.
Akulalar ancha yirik, tanasi torpedasimon, dum 
suzgichi juda kuchli rivojlangan (66-rasm). Terisini qoplab turgan 
tangachalari haqiqiy suyakli baliqlarnikidan batamom farq qiladi. 
Ularning tangachalari qalin va yirik plastinkalardan iborat bo‘lib, 
har qaysi tangacha ustida sirtdan emal bilan qoplangan tishsimon 
o‘simtasi bo‘ladi. Akula jag‘ida bunday o‘simtalar tishlarga aylanadi. 
Barcha umurtqali hayvonlar, shu jumladan, odamlarning tishlari ham 
akulalar 
nikiga o‘xshash tuzilgan. Akulalar juda serharakat yirtqich 
baliqlar bo‘lib, ancha yirik hay 
vonlarga, shu jumladan, cho‘milayot-
gan odamga ham hujum qiladi. Ko‘pchilik akulalar tirik tug‘adi, 
ba’zi turlari tuxum qo‘yib ko‘payadi.
Akulalarning kattaligi har xil bo‘lgan 250 turi ma’lum. Ular 
orasida uzunligi 40–45 sm bo‘lgan tikanli akula eng kichigi, uzun-
2
3
1
66-rasm. Tog‘ayli 
baliqlar:
1 – akula; 
2 – dengiz tulkisi – 
skat baliq; 
3 – tikandum skat

---

116
8.1. Baliqlar
ligi 15 m keladigan gigant akula yoki 18 m ga yetadigan kit akulasi 
eng yirik hisoblanadi. Lekin bunday bahaybat akulalarning tishlari 
juda mayda bo‘lib, ular mayda qisqich 
baqasimonlar va baliqlar bilan 
oziqlanadi.
Skatlar turkumi.
Skatlarning tanasi yassi, rombsimon yoki disk-
simon bo‘lib, suv tubida yashashga moslashgan. Dum suzgichi in-
gichka xivchinga aylangan. Skatlar yassi tanasi bilan tutashib ketgan 
ko‘krak suzgich qanotlarini to‘lqinsimon tebratib asta-sekin suzadi. 
Ayrim skatlarning maxsus himoyalanish a’zosi, masalan, dumining 
asosida zaharli shilimshiq modda bilan qoplangan tikani bo‘ladi. 
Tropik dengizlarda uchraydigan elektr skatlarda 70 Vt kuchlanishli 
elektr zaryadi hosil qiladigan a’zosi ham bo‘ladi. Skatlar zaharli 
nayzasi yoki elektr zaryadi yordamida o‘z o‘ljasini falajlaydi yoki 
dushmanini qochishga majbur qiladi.
Skatlar boshqa ko‘pchilik tog‘ayli baliqlar singari tirik tug‘adi. Ular 
kam pushtli bo‘lib, bitta urg‘ochi skat 1–3 tadan 20–30 tagacha 
nasl beradi. Ko‘pchilik skatlar dengiz tubidagi mollyuskalar bilan 
oziqlanadi. Faqat eng yirik, bahaybat manta suv qa’ridagi mayda 
qisqichbaqasimonlar va baliqchalar bilan oziqlanadi. Skatlar 
ning 350 
ga yaqin turi mavjud. Ba’zi turlari vitaminli yog‘i uchun ovlanadi.
1. Baliqlar yashash sharoitiga qanday moslashgan?
2. Tog‘ayli baliqlar qanday tuzilgan?
3. Akulalar qanday tuzilgan?
4. Akulalar terisidagi tangachalar qanday tuzilgan?
5. Skatlar suv tubida yashashga qanday moslashgan?
6. Skatlarning qanday himoyalanish vositalari bor?
1. Tog‘ayli baliqlar qanday tuzilgan? 
2. Akulalar qanday tuzilgan?
a) dum suzgichi kuchli rivojlangan; 
a) tanasi rombsimon, disksimon
b) skeleti tog‘aydan iborat; 
yassi;
d) jabra yoriqlari 5–7 juft; 
b) tanasi suyri shaklda;
e) jabra yoriqlari 1–3 juft; 
d) plastinkasimon tangachalari bor;
f) jabra qopqoqlari keng va qalin; 
e) dum suzgichlari iðga o‘xshash;
g) jabra qopqoqlari bo‘lmaydi. 
f) tishlari, tangachalarida emal bor;
g) suzgichi tanasiga tutashgan.
Baliqlarning yashash muhiti va unga moslanish belgilarini juftlab yozing.
a) chuqur suvda;
1) tanasi suyri shaklda;
b) suv tubida; 
2) yorug‘lik tarqatuvchi organi bor;
d) suv yuzasida; 
3) tana rangi xilma-xil;
e) korall riflarida.
4) tanasi yassi.

---

117
34-§. Suyakli baliqlar sinfi: asosiy sistematik guruhlari va ahamiyati