Kokanduni uz Iqtisodiyotdagi matematik modellashtirishning o‘rni
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz model tuzilib, xususiy usullar bilan yechiladi. Parametrlar sifatida ishchilarning soni, turmush darajasi, oladigan daromadi, ish sharoitlari, demografik tarkibi va boshqa parametrlar qo ‘ llaniladi. Modellashtirishning universal usul sifatida boshqa usullarga qaraganda afzalliklari mavjud. Masalan: modellashtirish katta va murakkab tizimni oddiy model yordamida ifodalashga imkoniyat beradi. Lekin shuni unutmaslik kerakki o ‘ ta soddalashgan model qo ‘ yilgan talablarga javob bermasligi va uning yordamida qilingan hisob-kitoblar noto ‘ g ‘ ri chiqishi mumkin. O ‘ ta murakkab model esa, o ‘ z navbatida masalani yechish jarayonida ko ‘ p qiyinchiliklar tug ‘ diradi. Shuning uchun modelga faqat obyektni eng asosiy xarakterli, muhim omillarini kiritish zarur. Iqtisodiy-matematik modellashtirishda matematik statistika usullaridan keng foydalaniladi. Bu usullardan tahlil qilinayotgan ko ‘ rsatkichlarning o ‘ zgarishi tasodifiy jarayon sifatida qabul qilinganda foydalaniladi. Statistik usullar ommaviy takrorlanib turuvchi hodisalarni o ‘ rganishda asosiy vosita hisoblanadi hamda iqtisodiy ko ‘ rsatkichlarni prognoz qilishda katta o ‘ rin egallaydi. Iqtisodiy tahlilda matematik-statistika usullaridan eng keng tarqalgani - juft va ko ‘ p omilli korrelyatsiya va regressiya tahlili usullaridir. Ekonometrik usullar iqtisodiyot, matematika va statistikaga taalluqli bo ‘ lgan bilimlar sinteziga asosan tashkil topadi. Iqtisodiyotda matritsa ko ‘ rinishidagi model bo ‘ lib,u xarajatlar va ishlab chiqarish o ‘ rtasidagi bog ‘ lanishni eng sodda holda ifodalaydi. Zarur hisob- kitoblarni amalga oshirishni qulayligi, iqtisodiy asoslashlarni aniqligi - matritsaviy modellarni asosiy xususiyatlaridir. Iqtisodiyotda eng keng qo ‘ llaniladigan modellardan biri - bu iqtisodiy matematik modellardir. Matematik modellashtirish - iqtisodiy jarayonlarni tenglamalar, tengsizliklar, funksional, mantiqiy sxemalar orqali ifodalash deb tushuniladi. Matematik modellasht irish keng ma'noda o‘z tabiatiga ko‘ra turli, lekin o‘ xshash matematik bog ‘lanishlar bilan tasvirlanuvchi jarayonlarni o‘rganuvchi tekshirish va izlanishlar usulidir. Zamonaviy fan-texnika taraqqiyoti sharoitida matematik modellashtirish va uning muhim iqtisodiy usullari rejalashtirish va boshqaruv tajribasida eng asosiy o ‘ rinni egallaydi. Iqtisodiy-matematik modellar funksional va strukturali bo ‘ lishi mumkin. Funksional modellar kirish va chiqish parametrlarini bog ‘ lanish funksiyalarini aks ettiradilar. Strukturali modellar murakkabroq bo ‘ lib, tizimni ichki strukturasini ifodalab, ichki aloqalarni aks ettiradi. Funksional va strukturaviy modellar bir-birini to ‘ ldiradi. Bir tomondan |