O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi I. U. Raxmonov

 
 
Nazorat savollari: 
1.
Elektr iste’molchilar qanday ko‘rsatgichlar bo‘yicha tavsiflanadi? 
2.
Elektr iste’molchilar ish rejimlariga qarab qanday guruhlarga 
bo‘linadi? 
3.
Elektr iste’molchilar elektr ta’minoti ishonligi bo‘yicha manbaga 
qanday talab qo‘yadi? 
4.
Ulanish davomiyligi deganda nimani tushinasiz? 
3-BOB. SANOAT KORXONALARI VA ISTE’MOLCHILARNING 
ELEKTR YUKLAMA GRAFIKLARI VA ULARNI 
XARAKTERLOVCHI ASOSIY KO‘RSATKICHLAR 
3.1. Elektr yuklama grafiklari. 
Elektr yuklama deganda, ayrim elektr qabul qiluvchi, sexdagi elektr 
qabul qiluvchilar guruhi, sex, butun korxonaning elektr ite’moli 
tushuniladi. Sanoat korxonalarida asosan uch turdagi yuklamalar mavjud: 
aktiv quvvat P, reaktiv quvvat Q va tok I. 
P
 
P(t) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
t, soat 
3.1-rasm. Yuklamaning funksiya ko‘rinishi.

---

36 
P
P(t) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
t, soat 
0
t
1
t
2
t
3
t
4
t
5
3.2-rasm. Yuklamaning zinapoya ko‘rinishi 
.
,
Vt
P
4 
3 2 

1 
t, s 
3.3-rasm. Yuklamalarning vaqt davomida o‘zgarish grafigi.
Elektr yuklamani o‘lchov asboblari asosida kuzatish mumkin. 
O‘ziyozar asbob bilan yuklamani o‘zgarishi qayd qilinadi(rasm). 
Ekpluatatsiya jarayonida aktiv, reaktiv quvvatlarni vaqt bo‘yicha 
o‘zgarishini aktiv va reaktiv energiyalar hisoblagichlarning bir xil vaqt 
intervallaridagi ko‘rsatgichlari asosida zinapoya ko‘rinishida chizish 
mumkin. 
Aktiv va reaktiv quvvat va tokni vaqt bo‘yicha o‘zgarishi aktiv quvvat, 
reaktiv quvvat va tok yuklamalar grafiklari deyiladi. Grafiklarni ikki turga 
bo‘lish mumkin: xususiy va guruh grafiklar. Xususiy grafiklar odatda katta 
quvvatli iste’molchilar uchun olinadi va ular kichik xarflar bilan 
belgilanadi: p(
t
), q(
t
), i(
t
). Guruh grafiklari iste’molchilar guruhiga tegishili 
bo‘lib bosh harflar bilan belgilanadi: P(
t
), Q(
t
), I(
t
). Hususiy grafiklar 
asosida guruh grafiklarini chizish mumkin. 
P t
p t
i
i
n
( )
( )



1
;
Q t
q t
i
i
n
( )
( )



1
;
NOM
U
Q
P
t
I



3
)
(
2
2
; 

---

37 
P, %
P
max
100
80
60 

40 P
min
20
t, s 
0 1000 3000 5000 7000 8760
T
max
3.4-rasm. Yillik elektr yuklama grafigi.
Davomiyligiga qarab korxonaning kunlik va yillik grafiklari bo‘ladi, 
odatda yillik grafik yuklamaning davomiyligi bo‘yicha tuziladi(davomli 
yillik grafigi). Bunda avval quvvatning katta qiymatining vaqt davomiyli, 
so‘ngra keyingi pog‘ona quvvatning vaqt davomiyligi va shu tartibda, 
boshqa pog‘onadagi quvvatlar vaqt davomiyliklari ko‘rsatiladi(3.5-rasm). 
Q,P, %
P
Q
100
80 

60
40
t, s 
0 4 8 12 16 20 24
3.5-rasm. Quvvatlarning vaqt birligidagi davomiyliklari. 
Har xil korxonaning namunaviy kunlik va yillik grafiklari 
ma’lumotnomalarda keltirilgan. Bu grafiklar asosida korxona elektr 
uskunalarini optimal rejimni tanlash, yuklamalar ortib ketganda qaysi 
agregatlarni to‘xtatish rejasini tuzish, elektr qurilmalarining ta’mirlashini 
qaysi vaqtlarga mo‘lljallash, iste’mol qilinadigan elektr energiyani aniqlash 
va shunga o‘xshash tadbirlarni amalga oshirish mumkin. 
Namunaviy grafik asosida korxonaning yuklama grafigini chizish 
mumkin. Buning uchun korxonaning maksimal hisobiy quvvati P
x
ma’lum 

---

38 
bo‘lishi kerak. U holda, 
Р
п
Р
п
х


%
100
, [kVt].
Bu yerda,
P
n
- kunning ma’lum vaqtidagi quvvati, kVt; 
n% - namunaviy grafikda kerakli pog‘onaga to‘g‘ri keladigan ordinata; 
P
x
- 
korxonaning hisobiy quvvati. 
Masalan, silyulloza-qog‘oz korxonasining soat 4 dagi iste’mol 
qilayotgan quvvati namunaviy dasturda 80% ni tashkil etsa va korxona 
uchun P
x
=2000 kVt bo‘lsa, soat 4 dagi yuklama 
Р
4
80 2000
100
1600



kVt 
bo‘ladi. 
Yillik yuklama grafigining yuzasi ma’lum masshtabda korxonaning yil 
davomida qabul qilgan elektr energiyasini miqdorini beradi. Yillik grafik 
asosida korxonaning yillik o‘rtacha yuklamasini aniqlash mumkin:
y
a
yil
rt
o
T
W
P

.
'
Bu yerda, 
T
y
- korxonaning yil davomidagi ishlash vaqti. 
Korxonaning yillik ishlash vaqti 
3.1-jadval
Smenaning 
davomiyligi, soat 
Smenalar soniga qarab 
T
y
, soat 
Bir 
ikki 
Uch 
8 
2250 
4500 
6600 
7 
2000 
4000 
5870