11.1.1-rasm. Differensiallashuv natijasida bir turdagi tovar narxning
tabaqalashuvi
Talab egri chizig‘ining teskari og‘ishi monopolistik raqobat sharoitida
tovarlarning kam ishlab chiqarilayotganligidan dalolat beradi. Agarda erkin
raqobat sharoitida
p
e.r
narxda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini
Q
e.r
monopolistik raqobat sharoitida
p
m
narxda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini Q
m
deb olsak, yuqori narxlarda kam miqdorda tovar ishlab chiqarish monopolistik
raqobat sharoitida erkin raqobat sharoitiga nisbatan kam samara beradi, ya‘ni
R=MS
, monopolistik raqobat sharoitida esa
R>MS
munosabatlar o‘rinli bo‘ladi
(11.1.1-rasm).
P
AS
P
m
=AC
D
MR
m
q
Q
11.1.2-rasm. Differensiallashuv natijasida bozordagi muvozanat holati
169
Ushbu rasmda
r
m
> min AC
, erkin raqobat sharoitida bu
R=AS
bo‘ladi.
Bundan monopolistik raqobat sharoitida ishlab chiqarish quvvatlaridan to‘liq
foydalanish imkoniyati cheklanganligi haqida xulosa qilishimiz mumkin.
Aynan mana shu ortiqcha ishlab chiqarish quvvatlari diffeyernsiallashuv
samarasidir. 11.1.2-rasmdan ko‘rinib turibdiki, talab chizig‘i qanchalik egri bo‘lsa,
ishlab chiqarish hajmi shunchalik chapga siljiydi va
AS
nuqtada eng quyi darajaga
yetadi(
Q
e.r
va
Q
m
)
90
.
Iqtisodiy farovonlik nuqtai nazaridan differensiallashuv qanchalik yuqori
bo‘lsa, iste‘molchilarning cheksiz va xilma-xil ehtiyojlari shunchalik yuqoriroq
qondirilishiga erishiladi.
Differensiallashuv sharoitida narxning asosiy raqobatlashuv vositasi sifatidagi
ahamiyati pasayib, sifat, assortiment, qadoqlash raqobat vositasiga aylanadi.
Monopolistik raqobat, monopoliya va oligopoliya bozordagi muayyan vaqt
oralig‘idagi holat bo‘lib, kelgusida o‘z-o‘zidan o‘zgarib turadi.
Oligopolistik raqobat sharoitida bozorning vertikal differensiasiyalashuvi
tahlili ham ikki bosqichli o‘yinlar nazariyasi modeliga asoslanadi. Birinchi
bosqichda iste‘molchilar masulotning sifatiga asosiy e‘tibor qaratadi deb faraz
qilamiz. bunda ham duopoliya sharoiti ko‘rib chiqiladi. Korxonalar o‘z
mahsulotlarining
[ ̅] , -
sifat darajasini va ushbu sifat darajasiga
erishish uchun ma‘lum
FC(q)
xarajatlarni amalga oshirishlari lozim. Iste‘molchilar
nuqtai nazaridan ko‘rib chiqilayotgan vaqt oralig‘ida mahsulotlar o‘rinbosar
hisoblanadi va taklif qilinayotgan mahsulotlardan bittadan ortiq bo‘lmagan
birligini xarid qiladi.
Ikkinchi bosqichda korxonalar o‘zaro narx diskriminasiyasini qo‘llaydilar va
birinchi bosqichda aniqlangan sifat darajasi
(
)
bir vaqtning o‘zida
ushbu tovarlarga mos ravishda
p
1
, p
2
narxlarning belgilanishini ta‘minlaydi.
Korxonalar
tomonidan
qo‘llanilgan
strategiyalar
natijasida
iste‘molchilarning reaksiyasi iste‘molchilar farovonligi yoki ortiqcha mahsulot
birligi sifatida namoyon bo‘ladi. Ya‘ni:
(
) *
+ [ ̅] , -
Bunda t iste‘molchilarning ―sifatga moyilligi‖ni aks ettiruvchi parametr
bo‘lib, mahsulot sifati oshishi bilan iste‘molchilarning masulotni xarid qilish
qobiliyatini ifodalaydi.
Iste‘molchilarning korxonalar strategiyasiga narx va mahsulot sifati
yo‘nalishidagi ushbu javob reaksiyasi iste‘molchilarning o‘z-o‘zidan
segmentlanishini, korxonalar daromadi va bozor ulushi oddiy usulda aniqlanishi
mumkinligini bildiradi. Korxonalarning maqsadi foydani maksimallashtirish
bo‘lib, bunga ko‘rib chiqilayotgan davrda mahsulotlarni sotish orqali erishiladi deb
hisoblanadi.
90
Пиндайк Р., Рабинфельд Д.Микроэкономика. / Пер. с англ. — СПб.: Питер, 2002. — 608 с.
170
CS
1
0
t
0
̅
Dostları ilə paylaş: |