Zbekiston respublikasi

Takrorlash va mustaqil ishlash uchun savollar 
1.
Bevosita kontaktli harakat o`zgartiruvchilariga qanaqa uzatmalar 
kiradi? 
2.
Tishli uzatmalar turlarini ayting? 
3.
Tishli g`altak ajratuvchi diametri qanday hisoblanadi?
4.
Planetar reduktorlarning tuzilishi va ishlash printsipini tushuntiring. 
5.
Sikloidal reduktor qanday ishlaydi? 
6.
To`lqinli (volnovoy) tishli uzatmaning ishlash tartibini tushuntiring. 
 

---

213 
O
`
quv-uslubiy tarqatma materiallariga misollar 
▪
Asosiy tayanch so`z va iboralar.
▪
Asosiy tayanch tushunchalar. 
▪
Mavzu bo`yicha asosiy formulalar, rasm va illyusrtatsiyalar. 
 
 

---

214 
§3.5. FRIKTSION UZATMALAR. MEXAYRONIKADA EGILUVCHAN 
UZATISH MOSLAMALARI 
3.5.1. Friktsion uzatmalar 
 
Friktsion uzatma
(lot. 
frictio- ishqalanish) 
- 
 
mexanik energiyani uzatish 
uchun o`z orasidagi ishqalanish kuchidan foydalaniladigan kinematik juftlik. 
Friktsion uzatmada harakat yetaklovchi katokdan yetaklanuvchi katokka 
ular kontaktlashish joyida paydo bo`ladilagan ishqalanish kuchi ta’sirida uzatiladi. 
Rostlanmaydigan friktsion uzatmalar asosan silliq va shovqinsiz ishlaydigan 
asboblarda ishlatiladi. Rostlanadigan friktsion uzatmalar – 
variatorlar
– 20 kVt 
quvvatgacha ega mashina yuritmalarida qo`llaniladi. 
O`qlarni joylashishiga qarab friktsion uzatmalar silindrik (o`qlar parallel), 
konusli (o`qlar perpendikulyar) va lobovoy (o`qlar ayqash)larga bo`linadi (3.5.1-
rasm). 
Afzalliklari:
xizmat ko`rsatish va konstruktsiyasining soddaligi; aylanma 
harakatning bir xilligi va shovqinsizligi; uzatma aylanishini to`xtatmasdan uzatish 
nisbatini bosqichsiz rostlash imkoniyati. 
Kamchilmklari
: buksirovka paytida katoklar ishchi yuzalarining katta va 
har xil yeyilishi; bosish kuchi ta’sirida val va podshirniklarda katta yuklamaning 
hosil bo`lishi; katoklarning sirpanishi natijasida uzatish nisbatining doimiy 
bo`lmasligi. 
Friktsion uzatmalar ochiq va yopiq bo`ladi. Ochiq uzatmalarda ilashish 
quruq bo`ladi. Yopiq uzatmalarda ilashish moy muhitida amalga oshiriladi. 
Friktsion uzatmalarda yetaklovchi katok diametri 
D
1
ning yetaklanuvchi 
katok diametri 
D
2
ga nisbati uzatishlar nisbati deyiladi (3.5.2-rasm): 
 
i = D
1
/D
2 

---

215 
Uzatma turi 
Kinematik sxemadagi tasviri 
Silindrik, tashqi. 
Katoklar aylanishi har tomonga bajariladi
Silindrik, ichki. 
Katoklar aylanishi bir tomonga bajariladi
Konusli. 
Aylanish yo`nalishini o`zgartiradi
Lobovoy uzatma