Zbekiston respublikasi

Yassi tasmali uzatma 
Tasmaning eni evaziga yaxshi ilashishni 
ta`minlaydi. Uzatma yasalishi sodda, lekin eni 
katta shkivlarni va shkiv o`qlarini paralleligini 
talab etadi.
Parchin ko`ngdalang kesimli tasma 
Parchin (trapetseidal) ko`ngdalang kesimli 
tasmali uzatma, uning profili 40
0
burchak ostidagi 
trapetsiya shaklida bo`ladi.
Bunday uzatmalar yuqori kuchlama bilan 
ishlaydigan qurilmalarda, m.: metall kesuvchi 
stanoklarda, konveyerlarda ishlatiladi. 
Vallarining fazoda joylashuvi bo`yicha tasmali uzatmalar quyidagilarga 

---

220 
bo`linadi: 
1)
parallel valli uzatmalar: ochiq (3.5.8-rasm, 
a
), kesishmali (3.5.8-rasm, 
b
); 
2)
yarim kesishgan uzatmalar (3.5.8-rasm, 
c
); 
3)
val o`qlari bir-biriga perpendikulyar joylashgan uzatmalar (3.5.8-rasm, 
d
). 
a
) parchin tasmali uzatma; 
b
) poliparchin tasmali uzatma 
3.5.7-rasm. Parchin va poliparchin tasmalar 

---

221 
3.5.8-rasm. Tasmali uzatmalarda vallarning joylashuvi 
Tasma yasaladigan materiallarga quyidagi talablar qo`yiladi: har xil 
kuchlanishlarga mustahkamlik; yeyilishga qarshilik; shkiv bilan ishonchli 
ilashish; narxining arzonligi. 
Eng ko`p tarqalgan tasmalar – prorezinali tasmalar. Ularning asosiy 
elementlari gazlama-rezinali va shnur-rezinali bo`ladi. Ular ichida shnurli 
tasmalarning F.I.K. katta, egiluvchanroq va uzoq xizmat qiladi. 
Shkivlar 
cho`yandan, 
po`latdan, 
alyuminiy 
qorishmalaridan, 
plastmassadan va boshqalardan tayyorlanadi. Diametrlari standartlashtirilgan. 
Afzalliklari
: konstruktsiyasi sodda; katta masofalarga (15 m gacha) 
harakatni uzatish imkoniyati; katta aylanish chastotalarida ishlash imkoniyati; 
ishining silliqligi va shovqinsizligi; vibratsiya va urilishlarni kamaytirish; 
tasmaning sirpanishi evaziga mexanizmlarni ortiqcha yuklamadan himoyalash. 
Kamchiliklari
: uzatmadagi shkivlarning radial o`lchamlari kattaligi; 
tasmalarning uzoq xizmat qila olmasligi; tasmalarning sirpanishi uchun doimiy 
uzatish nisbatini ta`minlay olmasligi; val va podshipgiklarda yuklamaning 
ko`pligi. 
Tasmali uzatmalarning geometrik parametrlariga quyidagilar kiradi (3.5.9-
rasm): shkivlar diametri 
d
1
va 
d
2
; o`qlar orasidagi masofa 
a
; tasmaning 
hisoblangan uzunligi 
L
p
; tasmaning kichik shkivni o`rab olish burchagi 
α
1
. 

---

222