Bozor iqtisodiyotida tovarlarning turli guruhlariga mos
ravishda baholarning harakatchan tizimi amal qiladi. Baho turlarini
tizimlashtirish uchun turli belgilar bo‘yicha ularni tasniflash amalga
oshiriladi.
Baholarni quyidagi belgilarga ko‘ra tasniflash mumkin:
•
aylanmaga xizmat qilish xarakteri bo‘yicha;
•
o‘rnatilishi (belgilanishi)ga qarab;
•
vaqt omiliga ko‘ra;
•
baholar xususida ma’lumotlarni olish usuliga muvofiq;
•
bozor turi (ko‘rinishi)ga bog‘liq ravishda;
•
hududiy bozorlarga bog‘liqligini nazarda tutib;
277
•
o‘z kapitalining rentabelligi;
•
aylanma aktivlarning rentabelligi;
•
aylanmadan tashqaridagi aktivlarning rentabelligi;
•
investitsiyalarning rentabelligi.
Sotuv (sotish) rentabelligi XYuS sotuvi (sotishi)ning hajmida
sof foydaning salmog‘ini ko‘rsatadi va uni quyidagi formula
yordamida aniqlash mumkin:
K рс = (
SF к : SH) x 100% Bu yerda:
K рс –
sotuv (sotish) rentabelligi;
SF к –
XYuSning sof foydasi;
SH – XYuSning sotuv (sotish) hajmi.
O‘z kapitalining rentabelligi XYuSning egalari tomonidan
investitsiya qilingan kapitaldan foydalanish samaradorligini
aniqlashga imkon beradi. Odatda bu ko‘rsatkich mablag‘larning
boshqa XYuSlarga, qimmatli qog‘ozlarga va depozitlarga qo‘yilishi
imkoniyati bilan taqqoslanadi. Bu ko‘rsatkich kompaniyaning
egalari tomonidan XYuS qo‘yilgan (joylashtirilgan) har bir birlik sof
foydaning qancha pulli birligini “ishlaganligini” ko‘rsatadi va
quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
K рук = (
