Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

o‘lchov(chilik) funksiyasi
dan darak beradi. 
Ma’lum ma’noda, bahoning 
hisob-nazorat funksiyasi
uning 
o‘lchov(chilik) funksiyasining o‘ziga xos bo‘lgan “qo‘shni”si 
hisoblanadi va qisman uning tarkibiga kiradi. Baho, milliy 
boylikning buyumlashgan va moddiy o‘lchamlarini qiymat va 
demak, moliyaviy o‘lchamlarga aylantirib, qiymatning fuqa-
rolarda, ularning oilalarida, XYuSlarda, tarmoqlarda, umuman 
iqtisodiyotda, qishloq, shahar, tuman, viloyat va mamlakat 
bo‘yicha saqlanishi, jamg‘arilishi va harakat etishi ustidan hisob 
va nazoratni olib borishning instrumenti bo‘lib xizmat qiladi. 
Bahoning 
taqsimlash 
funksiyasi
uning 
qiymatdan 
farqlanishi imkoniyati bilan xarakterlanadi. Masalan, yengil 
avtomobillarga bo‘lgan bahoning yuqoriligi aholi ma’lum bir 
qatlamlarining mablag‘larini ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish uchun 
qayta taqsimlashga imkon beradi. Ba’zi bir tovarlarga nisbatan 
279 
•
Aniq yoki amaldagi, haqiqatdagi chiqimlar qanday xara-
jatlarni o‘z ichiga oladi?
 
•
Aniq bo‘lmagan, almashgan chiqimlar yoki qo‘ldan boy 
berilgan, qo‘ldan chiqarilgan imkoniyatlar chiqimlari nimalardan 
iborat? 
•
XYuSning xarajatlariga uning mohiyatini ifodalovchi qanday 
ta’rif berish mumkin?
•
“Xarajatlar” tushunchasi “tannarx” tushunchasidan qanday 
farqlanadi?
•
XYuS faoliyatining shart-sharoitlari va yo‘nalishlariga bog‘liq 
ravishda xarajatlar qanday guruhlarga bo‘linadi? 
•
Ishlab chiqarish va realizatsiya bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar 
tarkibiga nimalar kiradi? 
•
Ishlab chiqarish va realizatsiya bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar 
qanday tasniflanishi (klassifikatsiya qilinishi) mumkin? 
•
XYuS umumiy xarajatlarining summasidan iborat bo‘lgan 
ishlab chiqarish tannarxining tarkibiga nimalar kiradi? 
•
Xarajatlarning klassifikatsiyasi ularning qanday belgilar 
bo‘yicha guruhlarga ajratilishini o‘z ichiga oladi? 
•
Ishlab chiqarish hajmiga nisbatan xarajatlar qanday 
guruhlarga 
klassifikatsiya 
qilinadi 
va 
ularning 
mazmuni 
nimalardan iborat?
•
Iqtisodiy elementlariga ko‘ra xarajatlarni qanday guruhlarga 
bo‘lish mumkin va ularning tarkibiga nimalar kiradi? 
•
Kalkulyatsiya 
moddalari 
bo‘yicha 
xarajatlar 
nimalarga 
bo‘linishi mumkin? 
•
To‘g‘ri (bevosita) xarajatlar va egri (bilvosita) xarajatlarning 
o‘ziga xos bo‘lgan xususiyatlari nimalardan iborat? 
•
Davlat tomonidan tartibga solinish darajasiga qarab xarajatlar 
qanday xarajatlarga bo‘linadi? 
•
Chiqimlarni kamaytirishning qanday asosiy yo‘llari mavjud? 
•
XYuSning barcha moliyaviy resurslari qanday resurslardan 
tashkil topadi? 
•
XYuSning o‘z mablag‘lari nimalar hisobidan shakllanadi? 
•
Moliyaviy bozordan jalb qilinadigan resurslarga nimalar 
kiradi?
•
Qayta taqsimlash tartibida olinadigan tushilmalarning tarkibini 
aytib bering.
•
Investitsion 
faoliyatdan 
resurslar 
XYuSga 
qanday 
ko‘rinishlarda kelib tushadi?

---

280 
•
Amaliyotda hamma vaqt ham foydaning mohiyati bir xil tarzda 
ifodalanaveriladimi va foyda deganda nima tushuniladi? 
•
Amaliy faoliyatda “foyda”ning barcha tushunchalarini qanday 
guruhlarga bo‘lish mumkin?
•
Faoliyatning moliyaviy natijalarini tahlil qilishda XYuSlar, ko‘p 
hollarda, foydaning qanday ko‘rinishlariga (tushunchalariga) 
tayanadi?
•
Asos foyda deyilganda qanday foyda tushuniladi?
•
Balans foyda nimadan iborat? 
•
Sof foyda yoki sof daromad qachon vujudga kelishi mumkin? 
•
Hisobotlarda foyda qanday ko‘rinishlarda aks ettiriladi? 
•
XYuSlar faoliyatining umumiy moliyaviy natijalari qanday 
hisobotda o‘z aksini topadi va unda moliyaviy tahlil uchun zarur 
bo‘lgan qanday muhim ma’lumotlar mujassamlashgan? 
•
Faoliyatning odatdagi ko‘rinishi bo‘yicha daromadlar va 
xarajatlar qanday tarzda hisoblanadi? 
•
Boshqa daromadlar va xarajatlar nimalardan iborat bo‘ladi? 
•
Foydani tahlil qilishning asosiy maqsadi nimadan iborat? 
•
Yalpi foyda, sotuvdan olingan foyda, soliqqa tortilgunga 
qadar bo‘lgan foyda va sof foyda qanday aniqlanadi? 
•
Foydaning taqsimlanish tartibi qanday?
•
Rentabellik ko‘rsatkichi o‘zida nimani ifodalaydi va u qanday 
aniqlanadi? 
•
Moliyaviy 
tahlil 
jarayonida 
rentabellikning 
qanday 
ko‘rsatkichlaridan foydalaniladi? 
•
Sotuv (sotish) rentabelligi qanday aniqlanadi? 
•
O‘z kapitalining rentabelliginin aniqlash tartibi qanday?
•
Aylanma aktivlarning rentabelligi qanday aniqlanadi? 
•
Aylanmadan tashqaridagi aktivlarning rentabelligi o‘zida 
nimani aks ettiradi? 
•
Investitsiyalarning 
rentabelligi 
koeffitsiyenti 
qanday 
hisoblanadi? 
•
Rentabellikni oshirish yo‘nalishlari omillarning qanday 
guruhlari bilan bog‘liq?