Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

 
•
Shaxsiy sug‘urta, odatda, fuqarolarni qanday xavf-
xatarlardan himoyalanishini nazarda tutadi?
 
•
Ixtiyoriy shaxsiy sug‘urta turlariga nimalar kiradi?
 
•
Majburiy tarzda amalga oshiriladigan shaxsiy sug‘urtaning 
turlari nimalardan iborat?
 
•
Sug‘urta summasini olish uchun sug‘urtalangan shaxslar 
sug‘urtalovchiga qanday hujjatlarni taqdim etishi shart?
 
•
Javobgarlik sug‘urtasi nima?
 
•
Javobgarlik sug‘urtasi mazmun-mohiyati jihatidan nechtaga 
bo‘linadi?
•
Fuqarolik-huquqiy javobgarlik qanday turlardan iborat? 
•
O‘zbekiston sug‘urta bozorida javobgarlikni sug‘urta 
qilishning qanday turlari amalga oshirilmoqda? 
•
Sug‘urta bozori deganda nima tushuniladi?
 
•
Sug‘urta bozori qanday ishtirokchilarga bo‘linadi? 
•
Sug‘urta bozori professional ishtirokchilari tarkibiga yana 
kimlarni kiritish mumkin? 
•
Sug‘urta bozorida sug‘urta kompaniyalarining mavqei 
qanday? 
•
Qayta sug‘urta yoki qayta sug‘urtalash deyilganda nimalar 
nazarda tutiladi?
 
•
Qayta sug‘urta qilish shartnomalari qanday o‘ziga xos 
belgilarga ega?
 
•
Tsedent va retrotsedent nima?
 
•
Fakultativ, obligator va fakultativ-obligatorli qayta sug‘urtalash 
deyilganda nimalar tushuniladi?
 
•
Sug‘urta ishi amaliyotida nisbiy qayta sug‘urtalashning 
qanday shakllari mavjud?
 

---

666 
•
2002-yilning 5-aprelida O‘zbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisi qabul qilgan “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi qonunning 3-
moddasida sug‘urtaga qanday ta’rif berilgan? 
•
Sug‘urta iqtisodiy kategoriya sifatida qanday prinsiplarga 
asoslanadi? 
•
Sug‘urtaga qanday funksiyalar xos? 
•
Sug‘urta qanday shakllarda amalga oshiriladi? 
•
Sug‘urtaning maqsad va vazifalari mustaqillik yillarida tom 
ma’noda qanday o‘zgardi?
 
•
Sug‘urta o‘z rivojlanish tarixida qanday bosqichlardan o‘tgan? 
•
Tijoratga 
asoslanmagan 
sug‘urtaning 
o‘ziga 
xos 
xususiyatlari nimalardan iborat? 
•
Tijorat sug‘urtasi paydo bo‘lishining bosqichlari qanday 
davrlarni o‘z ichiga oladi? 
•
Sug‘urta 
sohasidagi 
fuqarolik-huquqiy 
munosabatlar 
qanday yo‘nalishlarda namoyon bo‘ladi? 
•
Sug‘urta faoliyatini tartibga soluvchi qonun hujjatlarini 
qanday turlarga bo‘lish mumkin? 
•
«Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi qonunning asosiy mazmuni 
nimalardan iborat? 
•
Yuridik shaxslarning qanday mol-mulklari bilan bog‘liq mulkiy 
manfaati sug‘urta obyekti sifatida qabul qilinishi mumkin? 
•
Yuridik shaxslar mol-mulkining sug‘urtasida sug‘urta 
obyekti bo‘lib nima xizmat qiladi? 
•
Yuridik 
shaxslar 
mol-mulkini 
sug‘urtalash 
bo‘yicha 
shartnoma nimalar asosida tuziladi? 
•
Yuridik shaxslarning mol-mulki qanday hodisalarning ro‘y 
berishi natijasida yetkazilgan zarardan sug‘urta qilinadi? 
•
Mol-mulklarni 
sug‘urta 
qilish 
sug‘urta 
faoliyati 
klassifikatorining qaysi klasslarida ko‘rsatilgan? 
•
Yuridik shaxslar mol-mulkini sug‘urtasi bo‘yicha tuzilgan 
sug‘urta 
shartnomasiga 
muvofiq 
sug‘urtalanuvchi 
qanday 
huquqlarga ega? 
•
Yuridik shaxslar mol-mulkini sug‘urtasi bo‘yicha tuzilgan 
shartnoma qaysi holatlarda bekor etilishi mumkin? 
•
Yuridik shaxslarning mol-mulki sug‘urtasida sug‘urtachining 
sug‘urta qoplamasini to‘lash bo‘yicha majburiyati qachon 
boshlanadi? 
•
Sug‘urta hodisasi ro‘y berganda korxona qanday chora-
tadbirlarni amalga oshiradi? 
663 
ba’zan, an’anaviy qayta sug‘urtalash ham deb atash qabul 
qilingan. 
Nisbiy qayta sug‘urta qilishning asosiy mohiyati shundaki, 
qayta sug‘urta tashkilotining riskni taqsimlashdagi ulushi sug‘urta 
tashkiloti aniqlagan nisbat asosida oldindan aniqlanadi. Ushbu 
nisbatga qarab, qayta sug‘urtalash mukofotining va sug‘urta 
tashkilotining tegishli ulushi aniqlanadi. Nisbiy qayta sug‘urta 
qilishning prinsipi “qayta sug‘urtalovchi sug‘urta tashkilotining 
riskini bo‘ladi”, degan fikrdan iborat. 
Qayta sug‘urta shartnomasining asosiy shartlari O‘zbekiston 
Respublikasi Fuqarolik kodeksining 959-moddasida o‘z ifodasini 
topgan. Xususan, unda qayd etilishicha “sug‘urta shartnomasi 
bo‘yicha sug‘urtalovchi o‘z zimmasiga olgan sug‘urta tovonini yoki 
sug‘urta pulini to‘lash xavfi uning tomonidan to‘liq yoki qisman 
boshqa sug‘urtalovchida (sug‘urtalovchilarda) u bilan tuzilgan 
qayta sug‘urta qilish shartnomasi bo‘yicha sug‘urtalanishi 
mumkin
128
”. Qayta sug‘urta qilish shartnomasini tuzgan sug‘urta 
shartnomasi (asosiy shartnoma) bo‘yicha sug‘urtalovchi keyingi 
shartnomada sug‘urta qildiruvchi hisoblanadi. 
Qayta sug‘urta qilishda sug‘urta tovonini yoki sug‘urta pulini 
to‘lash uchun asosiy sug‘urta shartnomasi bo‘yicha sug‘urta 
qildiruvchi oldida ushbu shartnoma bo‘yicha sug‘urtalovchi 
javobgar bo‘lib qolaveradi. 
Biroq asosiy sug‘urta shartnomasi bo‘yicha sug‘urtalanuvchi 
hisoblangan sug‘urta tashkiloti sug‘urta hodisasi yuz berishidan 
oldin tugatilgan taqdirda, uning ushbu shartnoma bo‘yicha huquq 
va majburiyatlarining qayta sug‘urta qilingan qismi qayta sug‘urta 
qilish shartnomasi bo‘yicha sug‘urtalovchiga o‘tadi. 
Ikki yoki bir nechta qayta sug‘urta qilish shartnomalarini 
ketma-ket tuzishga yo‘l qo‘yiladi. Bunday shartnomalarning har 
biri keyingi qayta sug‘urta qilish shartnomasiga nisbatan asosiy 
sug‘urta shartnomasi deb hisoblanadi. 
Xalqaro amaliyotda sug‘urta tashkilotlari va ixtisoslashgan 
qayta sug‘urta tashkilotlari o‘rtasida vositachilik faoliyatini amalga 
oshiruvchi qayta sug‘urta brokerlari muhim rol o‘ynaydi. Shuni 
inobatga olgan holda O‘zbekiston Respublikasining “Sug‘urta 
faoliyati 
to‘g‘risida”gi 
Qonunida 
qayta 
sug‘urta 
brokeri 
tushunchasiga quyidagicha ta’rif berilgan: “O‘z nomidan va qayta 
sug‘urta qilish shartnomasi bo‘yicha sug‘urta qildiruvchi tariqasida 
ishtirok etuvchi sug‘urtalovchining topshirig‘iga binoan qayta 
128
O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi. – T.: Adolat, 2002.

---

664 
sug‘urta qilish shartnomasi tuzilishini va ijro etilishini tashkil qilish 
bo‘yicha faoliyat yurituvchi yuridik shaxs qayta sug‘urta brokeri 
hisoblanadi”
129
. Biroq, 2019-yil 1-yanvar holatiga O‘zbekiston 
Respublikasida birorta ham qayta sug‘urta bilan shug‘ullanadigan 
brokerlik idoralari tashkil etilmagan. Holbuki, xalqaro qayta 
sug‘urta bozorlarida qayta sug‘urta brokerlarining faoliyati keng 
taraqqiy etganligini inobatga olsak, bunday tashkilotlarning 
keyinchalik milliy sug‘urta bozorimizda tashkil etilishiga shubha 
qilmasa ham bo‘ladi.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, 2007-yil 15-sentyabrda 
amalda bo‘lgan “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuniga 
qo‘shimcha va o‘zgartirishlar, shu jumladan yangi 8
1
modda 
kiritilgan. 
Bu 
moddada 
sug‘urta 
hamda 
qayta 
sug‘urta 
brokerlarining huquq va majburiyatlari yoritilgan. Quyida sug‘urta 
hamda qayta sug‘urta brokerlarining huquq va majburiyatlarini 
keltirib o‘tamiz: 
Sug‘urta va qayta sug‘urta brokerlari quyidagi huquqlarga 
ega: 
sug‘urtaning (qayta sug‘urta qilishning) har qanday turi 
bo‘yicha vakolatlar doirasida vositachilik faoliyatini amalga 
oshirish; 
sug‘urta (qayta sug‘urta qilish) shartnomasi tuzilgan taqdirda, 
sug‘urtalovchini (qayta sug‘urtalovchini) tanlash; 
sug‘urtalovchidan litsenziyaning mavjudligi, ustav fondining 
miqdorlari, sug‘urta zaxiralari va qabul qilingan majburiyatlar 
to‘g‘risida, shuningdek sug‘urtalovchining to‘lovga qobiliyatliligi va 
moliyaviy barqarorligiga doir boshqa ko‘rsatkichlar haqida 
ma’lumotlar olish; 
ekspert va maslahat xizmatlari ko‘rsatish. 
Sug‘urta va qayta sug‘urta brokerlari qonun hujjatlariga 
hamda o‘zlari tuzgan shartnomalarga muvofiq boshqa huquqlarga 
ham ega bo‘lishlari mumkin. 
Sug‘urta va qayta sug‘urta brokerlari: 
sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlari talablariga rioya 
etishi; 
sug‘urta shartnomasini tuzish va ijro etish bo‘yicha to‘liq, 
ishonchli hamda xolisona axborotni mijozlarning so‘rovlariga ko‘ra 
taqdim etishi; 
129
O‘zbekiston Respublikasining “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuniga qo‘shimcha va o‘zgarishlar kiritish 
to‘g‘risida. – Xalq so‘zi, 2007 yil 15 sentyabr. 
665 
mijozning tijorat sirini va boshqa sirini tashkil etadigan 
ma’lumotlarni oshkor qilmasligi shart. 
Sug‘urta va qayta sug‘urta brokerlarining zimmasida qonun 
hujjatlariga hamda o‘zlari tuzgan shartnomalarga muvofiq boshqa 
majburiyatlar ham bo‘lishi mumkin.
Qayta sug‘urta qilish shartnomalari bir tomondan sug‘urta 
tashkilotlari o‘rtasida o‘zaro tuzilishi yoki ikkinchi tomondan, 
sug‘urta tashkiloti va ixtisoslashgan qayta sug‘urta tashkiloti 
o‘rtasida tuzilishi mumkin. Dastlab, sug‘urta tashkiloti o‘zining 
moliyaviy qobiliyatini mustahkamlash maqsadida qabul qilib 
olingan riskning bir qismini boshqa sug‘urta tashkilotida yoki 
ixtisoslashgan qayta sug‘urta tashkilotida sug‘urtalash to‘g‘risida 
qaror qabul qiladi. Ushbu qarorning ijrosini ta’minlash maqsadida 
sug‘urtalovchi ixtisoslashgan qayta sug‘urta tashkilotiga murojaat 
qiladi. Agar qayta sug‘urta tashkiloti riskni qayta sug‘urta qilishga 
rozilik bildirsa, ular o‘rtasida qayta sug‘urtalash shartnomasi 
tuziladi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, shartnoma shartlarida, 
unda ishtirok etuvchi tomonlarning huquqlari va majburiyatlari, 
olingan majburiyatlarning bajarilishi yuzasidan javobgarlik, 
shartnomani kuchga kirishi, amal qilish va bekor etilishi qoidalari 
mujassam bo‘lishi kerak. Shuningdek, shartnomada qayta 
sug‘urtalash mukofoti miqdori va javobgarlik hajmi ko‘rsatilishi 
zarur.
Qayta sug‘urta qilish shartnomalari ba’zi o‘ziga xos 
belgilariga ega bo‘lib, ushbu holat uni boshqa turdagi 
shartnomalardan farqlaydi. Shuning uchun ham qayta sug‘urta 
sohasini nazariy jihatdan qaysi sug‘urta tarmog‘iga kiritish yoxud 
uni mustaqil sug‘urta sohasi sifatida qarash ancha bahs 
munozarani talab qiladi. 
Agar sug‘urta hodisasi ruy bersa, bu haqda sug‘urta 
kompaniyasi qayta sug‘urta kompaniyasiga darhol xabar qilishi 
kerak. O‘z navbatida, qayta sug‘urta kompaniyasi shartnomada 
ko‘zda tutilgan qoplamani to‘lashi shart. Qayta sug‘urta 
kompaniyasi shartnoma buyicha o‘z majburiyatlarini to‘la-to‘kis 
bajarsa, u holda shartnoma bajarilgan hisoblanadi.