Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jarayonlarning
Yüklə 8,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
142-rasm. ИЗМ rusumli o‘lchash mashinasi: a – umumiy ko‘rinishi; b – sxemasi; d – rostlashda nolni joriy qilish; e – o‘lchash jarayonida sanash. 214 3.18. Elektromexanik analog o‘lchash asboblarining tuzilishi, ishlash prinsipi va turlari Elektromexanik analog o‘lchash asboblari deb, o‘lchanayotgan fizik kattalikning uzluksiz funksiyasi bo‘lgan kuzatuvchi uchun qulay shakldagi informatsion o‘lchash signalini hosil qiluvchi elktr o‘lchash vositasiga aytiladi. Bunday o‘lchash asboblarda qo‘zg‘aluvchan qismning holati o‘lchanayotgan kattalikning qiymatiga bog‘liq. Ularning vazivasi va ishlash prinsipidan qat’I nazar Elektromexanik asboblar o‘lchash zanjiri (O‘Z), o‘lchash mexanizimi (O‘M) va qayt etish qurilmasi (QEQ) dan tashkil topadi. 143-rasmda elektromexanik o‘lchash asboblarining ummumlashgan struktura sxemasi keltirilgan. 143 - rasm. Elektromexanik anolog o‘lchash asboblarining struktura sxemasi. Elektromexanik analog asboblarining umumiy qismlariga korpus, qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan qismlar, teskari tasir etuvchi moment hosil qiluvchi qurilma, tinchlantirgich, qayd etuvchi qo‘rilma, korrektor va arretirlar kiradi. Asbobning korpusi unung barcha qismlarini mahkamlash va tashqi ta’sirdan himoyalash uchun xizmat qiladi. Korpus metall yoki plastmassadan turli shakilda tayyorlanadi. 215 Qo‘zg‘almas qism ko‘pgina asboblarda magnit uzakka o‘ralgan yoki o‘zaksiz g‘altakdan iborat bo‘ladi. Ayrim asboblarda qo‘g‘almas qism doim magnit yoki elektro‘tkazuvchi plastinka ko‘rinishida bo‘lishi mo‘mkun. Asboblarning qo‘zg‘aluvchan qismi doimiy magnit, g‘altak, elektr o‘tkazuvchi disk, elektromagnit erkin (qisqa tushirilgan bir o‘ramli g‘altak) yoki ferromagnit o‘zak ko‘rinishida bo‘ladi. Qo‘zg‘aluvchan qism o‘z o‘qi atrofida burilishi uchun u tayanch, tortqi yoki osmalarga o‘rnatiladi. Teskari ta’sir etuvchi moment hosil qiluvchi spiral yoki lentasimon prujinalar (rastyajka) dan foydalaniladi. Tinchlantirgich asbob zanjirga ulanganda yoki o‘lchanayotgan kattalikning qiymati o‘zgarganda qo‘zg‘aluvchan qismni tezroq tinchlantirish uchun xizmat qiladi. Elektromexanik asboblarda havoli, magnitoinduksiyali va suyuqlikli tinchlantirgichlar ishlatiladi. Elektromexanik asbobning qayd etish qurilmasi bir yoki bir nechta shkalalar va ko‘rsatgich (strelka) dan iborat (144-rasm). O‘lchash asbobining vazifasi, ishlash prinsipi va konstruksiyaga ko‘ra shkalalar va ko‘rsatgichlar bir necha xilga bo‘linadi. Shkalalar nomlangan, ya’ni o‘lchanuvchi kattalik birliklarida darajalangan yoki shartli nomlangan bo‘ladi. shkalalar shakliga kora, to‘g‘ri chiziqli-gorizontal yoki vertikal , yoysimon (yoy burchagi 180 0 gacha bo‘lganda)- gorizantal, vertikal yoki qiya; aylanma ( yoy burchagi 180 0 ko‘proq bo‘lganda ) larga; belgilarning shkalada joylashish xususiyatiga ko‘ra, tekis (aylantiruvchi momentning o‘lchanayotgan kattalikka bog‘likligi chiziqli bo‘lganda), notekis (yuqoridagi bog‘lik nochiziq bo‘lganda) larga; nolning joylashish o‘rniga ko‘ra, bir tomonli (nol shkalaning o‘rtasida joylashgan), ikki tomonli (nol shkalaning o‘rtasida joylashgan) shkalalarga farqlanadi. Qayd etish qurilmasiga nisbatan kuzatuvchi kishi ko‘zining noto‘g‘ri joylashuv holati hisobiga hosil bo‘lgan xatolikni, ya’ni pariallaks xatolikni kamaytirish maqsadida o‘lchash asboblarining shkalasi ko‘zguli qilinadi. Bunda qayd etish qurilmasiga shunday qarash kerakki, ko‘rsatgich ko‘zguda o‘z aksini berkitsin. Ko‘rsatgichlar har xil shakllarda yasalishi mumkin: yoysimon, nurli va raqamli. 216 Turli sabablarga ko‘ra, asbob zanjirga ulanmagan paytda ham ko‘rsatgich noldan biroz siljishi mumkin. Bu siljishni yo‘qotish uchun korrektor 2 dan foydalaniladi. Korrektorning yurgizuvchisi (povodogi) 1 spiral prujinaning erkin uchi 3 ga mahkamlanadi, ikkinchi uchi 4 esa asbobning qo‘zg‘aluvchan qismiga ulanadi. 144-rasm. Qayd etish qurilmasi. Arretir transportirovka paytida elektromexanink asbob qo‘zg‘aluvchan qismini mahkamlash yoki uning zanjirini tutashtirish uchun xizmat qiladi. Elektromexanik asboblar qo‘zg‘aluvchan qismlariga turli momentlar ta’sir qiladi. O‘lchash asbobida o‘lchanayotgan kattalik ta’sirida yuzaga keladigan va qo‘zg‘aluvchan qismini ma’lum burchakka buradigan moment aylantiruvchi moment deb ataladi . Bu moment umumiy holda o‘lchanayotgan kattalik x va qo‘zg‘aluvchan qism burilishi burchagi б ning funksiyasi bo‘lib, o‘lchash mexanizmida to‘plangan elektromagnit energiyaning б burchak bo‘yicha o‘zgarishi bilan tavsiflanadi: d dW x F M em ayl ) , ( (2.1) bunda: M ayl - aylatiruvchi moment, W em - elektromagnit energiya. Aylantiruvchi momentni hosil qilish usuliga ko‘ra, elektromexanik asboblar magnitoelektrik, elektromagnit, elektrodinamik, ferrodinamik, elektrostatik va induksion asboblarga bo‘linadi. 217 Agar asbobning qo‘zg‘aluvchn qismiga faqat aylantiruvchi moment ta’sir qilsa, u holda asbobning qo‘zg‘aluvchan qismi o‘zining maksimal qiymatigacha buriladi va o‘lchanayotgan kattalik qiymatiga proporsional bo‘lmaydi. Qo‘zg‘aluvchan qismning burilishi o‘lchanayotgan kattalik qiymatiga proporsional bo‘lishi uchun б burchakka bog‘liq ravishda o‘zgarishi lozim. Elektromexanik asboblarda teskari ta’sir etuvchi moment quyidagi ikki xil usulda hosil qilinadi: 1) mexanik usul – spiral prujina, tortqi yoki osma shaklda bo‘lib , ularning bir uchi asbob qo‘zg‘aluvchan qismiga, ikkinchi uchi esa qo‘zg‘almas qismiga mahkamlanadi. Bunda teskari ta’sir etuvchi moment quyidagiga teng bo‘ladi: W M ayl (2.2) bunda: W - prujinaning solishtirma teskari ta’sir etuvchi momenti bo‘lib, qiymati prujinaning o‘lchamlari va materiallariga bog‘liq: 2) g‘altaklar maydonlarining o‘zaro ta’siri natijasida hosil bo‘ladigan moment (logometrlarda). Asbob ko‘rsatgichining turg‘un holatiga aylantiruvchi va teskari ta’sir etuvchi momentlar tenglashadi, ya’ni M ayl = M tes ( 2.3 ) O‘lchash asbobining dinamik ish rejimida, ya’ni qo‘zg‘aluvchan qismining harakati paytida unga M ayl va M tes momentlardan tashqari boshqa momentlar ham ta’sir etadi. Bu momentlar qo‘zg‘aluvchan qismning havoga ishqalanishi, tayanchlardagi ishqalanishlar, inersiya momentlari tufayli yuzaga keladi va asbob xatoligini oshiradi. Magnitoelektrik o‘lchash asboblari. Magnitoelektrik o‘lchash mexanizimlarining ishlash prinsipi doimiy magnitning magnit maydoni bilan qo‘zg‘aluvchan tokli ramkadan o‘tadigan tokning magnit maydoni ta’sirlashishiga asoslangan. Magnitoelektrik o‘lchash mexanizimi (145 - rasm) doimiy magnit 1, berk magnit o‘zak 2, magnit qutb uchi 3 va qo‘zg‘aluvchan ramka 4 dan tashkil topgan. |