Babayeva d. R

An’anaviy o‘qitish modeli
Interfaol o ‘qitish metodi
Afzalliklari
Kamchiliklari
Afzalliklari
Kamchiliklari
0 ‘qitishning
tizimliligi
Mashg‘ulotlaming 
bir qolipliligi,bir 
xilligi
0 ‘qitish mazmunini 
yaxshi ‘zlashtirishga 
olib kelishi
Ko‘p vaqt talab 
etilishi
O 'quv materiallarini 
tartibli izchil 
berilishi
M ashg‘ulot 
jarayonida faqat 
dastlabki yo‘nalish 
beriladi, keyingi 
darajalar uy 
vazifasiga beriladi.
0 ‘z vaqtida 
aloqalaming 
ta’minlanishi
Bolalarni har doim 
ham keraklicha 
nazorat qilish 
imkoniyatining 
pastligi
28 Maktabgacha ta’lim muassasalari uchun modullar Т-2012 у ikkinchi nashr 126 b.
349

---

Ommaviy 
o'qitishda 
resurslaming 
oqilona xarajati
Ishtirokchilarning 
sustligi va 
mustaqillikning 
yo'qligi
Tushunchalarni 
amaliyotga qo‘llash 
uchun sharoit 
yaratish
Juda murakkab 
mazmundagi 
material 
o ‘rganilganda ham 
tarbiyachi rolining 
pastb o ‘lishi
Tarbiyachi 
shaxsining doimiy 
emotsional ta ’siri
Ishtirokchilar o ‘zaro 
muloqotdan 
ajratiladi, nutqiy 
faoliyat sust
0 ‘qitish 
metodlarining turli 
xil ko'rinishlari 
taklif etilishi
Tashkiliy puxtalik
Sust qayta 
bog‘lanish
Mativatsiyaning 
yuqori darajada 
bo‘lishi
M a’lum 
k o ‘nikmalarga ega 
bo‘lgan va aniq 
tushunchalarni 
o ‘rgatishda 
foydalidir
0 ‘rta m e’yorda 
yondashuv
0 ‘tilgan 
materialning esda 
yaxshi saqlab 
qolinishi
Pedagog tomonidan 
o ‘qitish jarayoni va 
o ‘qitish muhitining 
yuqori darajada 
nazorat qilinishi
Bola sust ishtirokchi 
bo‘lib qoladi
Muloqotga kirishish 
ko‘nikmasi 
takomillashadi
:
Vaqtdan unumli 
foydalanish
Bolada mativatsiya 
vujudga kelmaydi
0 ‘z-o‘zini 
baholashning o‘sishi
Aniq ilmiy 
bilimlarga tayanadi
Bola pedagog bilan 
o ‘zaro munosabatga 
kira olmaydi
Mustaqil 
fikrlaydigan bola 
shakllanadi
Eslab qolish 
darajasi hamma 
bolada bir xil 
bo‘lmaganligi 
sababli guruh 
bo‘yicha 
o‘zlashtirish 
darajasi past 
b o iish i mumkun
Mavzuning 
mazmunini 
o ‘zlashtiradi, 
tanqidiy va 
mantiqiy fikrlashni 
rivojlantiradi
Mustaqil o ‘rganish 
va yechimlar qabul 
qilish uchun sharoit 
yaratilmaydi
Muammoni yechish 
ko‘nikmalarining 
shakillanishi
350

---

Interfaol («inter»- bu o‘zaro, «akt»- harakat qilmoq)- o‘zaro ha- 
rakat qilmoq yoki kim bilandir suhbat, muloqot tartibida bo‘lishni 
anglatadi. Boshqacha aytganda, o‘qitishning interfaol uslubiyotlari
- bilish va kommunikativ faoliyatni tashkil qila bilishning maxsus 
shakli bo‘lib, unda ta’lim oluvchilar bilish jarayoniga jalb qilinadilar, 
ular biladigan va o‘ylayotgan narsalami tushunish va fikrlash imkoni­
yatiga ega bo‘ladilar. Interfaol mashg‘ulotlarda tarbiyachining o‘mi 
qisman tinglovchilaming faoliyatini dars maqsadlariga yo‘naltirishga 
olib keladi. Bu uslublaming o'ziga xosligi shundaki, ular faqat peda­
gog va tinglovchilar birgalikda faoliyat ko‘rsatishi orqali amalga oshi- 
riladi. Bimday pedagogik hamkorlik jarayoni o‘ziga xos xususiyat- 
larga ega bo‘lib, ularga:
- pedagoglaming jarayonga bo‘lgan qiziqishlarining doimiyli- 
gini ta’minlashi;
- mustaqil ravishda har bir masalaga ijodiy yondashgan holda 
kuchaytirilishi;
- pedagoglaming hamkorlikdagi faoliyatini doimiy ravishda 
tashkil etishlari kiradi.
Mana shunday vazifalami amalga oshirishda yangi interfaol va 
noan’anaviy pedagogik texnologiyalar juda qo‘l kelishini tadqiqotchi- 
lar tomonidan maktabgacha ta’lim muassasalarida o‘tkazilayotgan 
ko‘pgina pedagogik tajribalaming natijalari tasdiqlamoqda.
Bola tug‘ilgan kundan boshlab, uni maktabgacha bo‘lgan davr- 
da har tomonlama yetuk, barkamol etib tarbiyalash qonuniyatlarini 
o‘rganish maktabgacha ta’lim pedagogikasining mavzuidir. U mak­
tabgacha ta’lim muassasalari va oilaning tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatishi, 
maktabgacha ta’lim muassasasi va maktab ishidagi aloqadorlikni, bo- 
lalami maktabda o‘qishga tayyorlashni ta’minlab, ijtimoiy maktab­
gacha tarbiya sharoitida tarbiya va ta’lim berish ishlarining vazifala- 
rini, tamoyillarini, mazmunini, metodlarini, shakllarini va uni tashkil 
etishni ishlab chiqdi. Maktabgacha ta’lim tizimida uning ajralmas 
qismi bo‘lib shakllandi.
Maktabgacha ta’lim-tarbiyaning nazariyasi va amaliyoti maktab­
gacha yoshdagi bolalarga har tomonlama tarbiya berishning maqsadi, 
bolaning imkoniyatlari va uni ilk yoshdan boshlab tarbiyalashning
351

---

roli, maktabgacha tarbiyani hayot, zamon bilan bog‘lab olib borish- 
ning zarurligi, bola shaxsining shakllanishida ijtimoiy muhitning hal 
qiluvchi ahamiyatiga egaligiga asoslanadi.
Hozirgi kunda turli xil multimediali ta’lim vositalarini ishlab chiqish 
va ulami ta’lim-tarbiya jarayoniga tatbiq etish jadal rivojlanayapti. MTM- 
lari ta’lim-tarbiya jarayonida ulardan foydalanish metodikasi ishlab chi- 
qilmagani uchun tarbiyachi-pedagoglar multimedia vositalarini multime­
dia texnologiyasi sifatida qabul qilmoqdalar. Shuni ham ta’kidlab o'tish 
kerakki, multimedia vositalarini ishlab chiqaruvchi maxsus muassasadan 
tashqari, har bir MTM tarbiyachilarining o‘zlari tayyorlashi mumkin 
bo‘lgan dasturli va rolli multimedia vositalarini qo‘llash mumkin.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida foydalaniladigan multime­
diali ta’lim vositalarini ikki turga bo‘lish mumkin:
1. Monitor ekranida to‘g‘ridan-to‘g‘ri bilim berishga mo‘ljal- 
langan vositalar.
2. Ko‘rgazmali qurol.
Odamzod har daqiqa sezgi a’zolari orqali axborot yig‘ib fikr qilish 
va hayotiy muammolami hal qilish choralarini o‘ylab topib amalga oshi­
rish bilan kun ko‘radi. Insonlar qayerda bo‘lma .inlar, bugungi kun 
zamon talabiga mos ravishda malakasini oshirib; yangi ma’lumotlar 
bilan bilim bazasini yangilab borishi kerakligini taqozo etmoqda.
0 ‘rganilayotgan muammoning ilmiy amaliy ahamiyati shundan 
iboratki, maktabgacha yoshdagi bolalarni mashg‘ulotlar jarayoniga 
qiziqishlarini oshirish va mavzuni mustaqil o‘zlashtirish samarador- 
ligini va ahamiyatini shakllantirish.
Informatika fanini o‘qitishda multimedia tizimi haqida tushincha 
berish, multimedia vositalaridan foydalanib bilim olishning ahami­
yati, uning yaxshi taraflarini aytib o‘tish lozim.29
Multimediali o‘rgatuvchi dasturlar matn, grafika, video, tovush 
va animatsiyalami o‘zida tutadi. ya’ni kompyuterga yozilgan max­
sus dastumi ishga tushiradi. Bu dasturlar asosan fanning nazariy 
bo‘limidan, amaliy mashg‘ulotlari va nazoratlardan iborat bo‘lishi 
mumkin. Bunday dasturlar orqali olingan bilim xotirada ko‘p vaqt 
saqlanadi va kerak bo‘lganda amalda qo‘llanish imkonini beradi.
29 Bola shaxsini rivojlantirish dolzarb muammolari. -T.:2008 y., maqolalar to'plami.
352

---

Maktabgacha ta’lim muassasalarida multimedia texnologiyasiga 
asoslangan kompyuterli ta’limning asosiy maqsadlaridan birinchisi 
bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashdan iboratdir. Shuning uchun 
mashg‘ulot shakli, mazmuni, o‘tkazish metodikasi va baholash mezoni- 
ni ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega. Ikkinchidan, ba’zi MTMlarda 
kampyuterlar bilan ta’minlangan bo‘lsa-da, ulardan ta’lim-tarbiya ja­
rayonida foydalanish metodikasi ishlab chiqilmagan. Shuning uchun, 
MTM sharoitida kompyuterdan ta’lim-tarbiya jarayonida foydalanish 
metodikasini ishlab chiqish dolzarb masalalardan hisoblanadi. Yuqori- 
da ta’kidlanganidek, mashg‘ulot mobaynida multimedia texnologiyasi- 
dan foydalanganda u yoki bu materialni o‘rganishda vaqtni tejash hiso- 
biga ta’lim mazmuni chuqurlashtiriladi va kengaytiriladi.
Maktabgacha ta’lim muassalarida an’anaviy usulda ta’lim-tarbiya 
berishning shakli, mazmuni va metodi ko‘pgina adabiyotlarda bayon 
etilgan. Jumladan, ushbu masalada P.Yusupovaning «Maktabgacha 
ta’lim pedagogikasi» da keng yoritib berilgan. P.Yusupova ta’lim 
shakli to‘g‘risida shunday yozaci: «Ta’lim shakli deganda, ta’lim 
beruvchi pedagog va bolalaming maxsus tashkil etilgan faoliyati tu­
shuniladi va kun tartibida ma’lum bir vaqtda o‘tkaziladi»30.
Adabiyotlarda, MTM ta’lim metodlari bo‘yicha ham qator fikrlar 
bildirilgan. Metod - ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchilaming maqsad- 
li ta’lim-tarbiya vazifalarini hal etishga yo‘naltirilgan o‘zaro bog‘liq 
faoliyatlaming izchil usullar tizimidir.