Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

266
9.3. Ümumi daxili məhsulun son istifadə metodu ilə hesablanması
ÜDM son istifadə metodu ilə aşağıdakıların cəmi kimi müəyyən edi­
lir: 1) əmtəə və xidmətlərin son istehlak xərcləri; 2) ümumi yığım 
(qənaət); 3) əmtəə və xidmətlərin ixrac-idxal qalığı.
Əmtəə və xidmətlərin son istehlak xərcləri dedikdə, ev təsərrüfatları -
rezidentlərin istehlak malları və xidmətlərinə, habelə dövləti idarəetmə 
müəssisələri (büdcə təşkilatları) və ev təsərrüfatlarına xidmət edən qeyri- 
kommersiya təşkilatlarının fərdi və kollektiv istehlakı ödəyən əmtəə və 
xidmətlərə sərf etdikləri xərclər nəzərdə tutulur. Belə qruplaşdırma son 
istehlak xərclərinin kim tərəfindən maliyyələşdirilməsi haqqında fikir 
söyləməyə imkan verir.
Ev təsərrüfatlarının son istehlak xərclərinə aşağıdakılar daxildir:
1) istehlak malları (əmtəələri) və xidmətlərinin satın alınmasına sərf 
olunan xərclər; 2) əmək ödənişləri formasında, natura ifadəsində alınmış 
əmtəə və xidmətlərin, hədiyyələrin istehlakı; 3) ev təsərrüfatları tərəfin­
dən özlərinin son istehlakı üçün istehsal olunmuş əmtəə və xidmətlərin 
istehlakı. Ev təsərrüfatlarının son istehlak xərclərinə rezidentlərin ezamiy­
yə, turist səfərləri dövründə xaricdən satın aldıqları əmtəə və xidmətlər 
daxil edilməli, qeyri-rezidentlərin gəldikləri ölkədə eyni formada satın­
almaları isə onun üzərindən çıxılmalıdır. Ev təsərrüfatlarının son istehlak 
xərcləri onların öz gəlirləri hesabına istehlak malları (əmtəələri) və 
xidmətlərinə faktiki ödədikləri vəsaitlə müəyyən edilir.
Dövləti idarəetmə müəssisələrinin 
və ev təsərrüfatlarına xidmət 
edən qeyri-kommersiya təşkilatlarının 
son istehlak xərcləri aşağıdakı
kimi müəyyən olunur: 
əsas kapitalın istehlakı da daxil olmaqla, bu 
müəssisələrin saxlanmasına sərf edilən cari xərclərdən bazar qiymətləri 
ilə əmtəə və xidmətlərin satışından və istehlakçılar tərəfindən onların 
dəyərinin qismən ödənilən hissəsindən41 əldə etdikləri gəlirlər çıxılır və 
alınan nəticənin üzərinə pulsuz, yaxud da bir o qədər də iqtisadi əhəmiy­
yət kəsb etməyən qiymətlərlə ev təsərrüfatlarına vermək məqsədilə bu 
müəssisələrin bazar üçün məhsul istehsal edən iqtisadi vahidlərdən satın 
aldıqları əmtəə və xidmətlərin dəyəri, habelə ev təsərrüfatlarının dövlət 
sosial sığorta fondunun vəsaiti hesabına əldə etdikləri əmtəə və xidmət­
lərin (əlillərə verilən avtomobillərin, əl arabalarının, benzinin dəyərinin 
ödənilməsi) dəyəri əlavə olunur.
41 Burada kim tərəfindən ödənilməsindən asılı olaraq ev təsərrüfatlarının son istehlak, yaxud da 
haqqında söhbət gedən müəssisələrin aralıq istehlak xərclərində hesaba alınmış xərclər nə­
zərdə tutulur.
267

---

Büdcə təşkilatlan (təhsil, səhiyyə, sosial təminat, mədəniyyət və incə­
sənət), habelə ev təsərrüfatlarına xidmət edən qeyri-kommersiya müəs­
sisələri əmtəə və xidmətləri fərdi istehlak üçün təqdim edirlər. Ev təsər­
rüfatları bunlardan özlərinin şəxsi istehlakımn ödənilməsi üçün istifadə 
edirlər.