Pedagogikasi

I ll BOB. XALQ PEDAGOGIKASIDA 0 ‘ZBEK MILLIY
MADANIYATI VA M A’NAVIYATI.
III.1. Xalq pedagogikasida xalq amaliy san’ati va hunarmandchiligi,
milliy me’morchilik, milliy musiqa, qo‘shiqchilik va raqs san’ati,
milliy teatrlarning tarbiyaviy ahamiyati
U zluksiz ta ’lim tizim idagi ta ’lim -tarbiya jarayonining bitiruvchisi 
muayyan soha b o ‘yicha bilim olishi va kasb-hunar egasi sifatida Vatan 
ravnaqiga hissa q o ‘shishi lozim. Zero, Respublikam izda qabul qilingan 
milliy g ‘oyaning yetakchi g ‘oyalaridan biri, yuqorida ta ’kidlagani- 
mizdek, Vatan ravnaqi sanaladi. Yurtim iz ravnaqiga hissa q o ‘shishni 
o ‘ziga azm u qaror qilib olgan shaxslam i tarbiyalab voyaga yetkazishda 
milliy m adaniyat va m a’naviyat m uhim o ‘rin tutadi.
Demak, xalq am aliy san ’ati va hunarm andchiligi, m illiy m e’m or­
chilik, m illiy teatr va m usiqa, q o ‘shiqchilik va xalq raqs san ’ati namuna- 
larining falsafiy, psixologik va tarbiyaviy jihatlarini anglash, m azmun- 
m ohiyatini chuqur bilish uchun uni xalq pedagogikasi bilan bog‘lab 
0
‘rganish zarurdir. Chunki yuqorida ta ’kidlangan san’at va hunarm and- 
chilik turlari xalq hayotining bevosita ifodasi bo ‘lib, xalqim izning 
ijtimoiy hayot haqidagi tushunchalarini, uning yuksak didini, estetik 
qarashlarini va shu bilan birga xalq pedagogikasining axloqiy tarbiya 
bilan bog ‘liq muhim qirralarini o ‘zida aks ettiradi. Shuningdek, 
xalqim izning uzoq tarixi, urf-odatlari, keng dunyoqarashi, orzu- 
um idlarini ham butun ulug‘vorligi va teranligi bilan nam oyon etib, ular 
haqida keng va chuqur bilim beradi va m a’naviy-axloqiy qadriyatlarga, 
kasb-hunarga qiziqish uy g‘otishda m uhim m anba hisoblanadi.
Yurtim izda vujudga kelib, gullab yashnagan san ’at turlari o ‘zining 
jozibadorligi va betakrorligi bilan dunyoga m ashhur bo‘lib, shulardan 
xalq am aliy san’ati xalqim izning k o ‘p asrlik tarixida madaniy 
m erosim izning eng ajoyib va om m aviy qism ini tashkil etadi. Xalq 
am aliy san ’atining m ohir ustalari o ‘z asarlariga shunchaki bezak 
berm asdan, balki shu bezak vositasida o ‘z fikrlarini aks ettirganlar. 
M avjud tarixiy obidalar, q o ‘lyozmalar, xalq am aliy san’ati va 
hunarm andchiligi nam unalari fikrim iz dalilidir.
97

---

H unarm andchilikning qadim iy davrlardan keng tarqalgan sohalari 
m avjud boMib, tem irchilik, degrezlik, pichoqchilik, qulfchilik, zargarlik, 
zardo‘zlik, duradgorlik, o ‘ym akorlik, xarrotlik, sandiqchilik, naqqoshlik, 
popopchilik, gilam do‘zlik, beshikchilik, d o ‘ppichilik, ganchkorlik, sang- 
taroshlik, kulolchilik, koshinchilik, k o ‘nchilik, charm garlik, m ahsido'z- 
lik, etikdo‘zlik, qandolatchilik shular jum lasiga kiradi. Shu o ‘rinda 
hunarm andchilik haqida ikki o g ‘iz to ‘xtalib o ‘tsak. Taniqli etno graf 
IJa b b o ro v n in g ta ’kidlashicha, tem irchilik rivojlanishi bilan m ustaqil 
sohalar yuzaga kela boshlagan. M asalan, o ‘zbek pichog‘ini pichoqchilar, 
qulf-kalitni qulfchilar, igna-bigizni ignachilar, ro ‘z g ‘orda zarur b o ‘Igan 
buyum lam i chilangar, m ixgar, taqachilar yasaganlar. 0 ‘zbek zargarlari 
yasagan noyob qim m atbaho bezaklar dunyoda m ashhur. Y og ‘och 
buyum larini yasash hunarm andchiligini duradgorlar am alga oshirgan, 
bunda o ‘ym akorlik alohida aham iyatga ega b o ‘lgan. Shuningdek, uy- 
ro ‘z g ‘or buyum larini yasaydigan usta-xarrotlar, egarchi, taroqchi, 
elakchi ustalar ham b o ‘lgan.
M ahalliy duradgor ustalar m illiy m usiqa asboblari yasaganlar. 
Q urilish ishlari bilan shug‘ullanuvchi ustalam i gilkor(g‘isht quyuvchi), 
suvoqchi, paxsakash deb ataganlar. M axsus m e’morlar, y a ’ni m ohir 
suvoqchi va ganchkorlar m illiy m e’m orchilik san ’atini egallab, m achit- 
m adrasalar, m inora va k o ‘shklar qurganlar. Sabr-toqat va o g ‘ir m ehnat 
talab qiladigan badiiy am aliy san’at sohasi tosh va suyak o ‘ym akorligi, 
y a ’ni toshtaroshlik va sangtaroshlikdir. Sangtaroshlar asosan m arm ar 
ustunlar yasaganlar. K ulolchilik eng qadim iy va om m aviy hunarm and­
chilik turi boMib hisoblangan.
« 0 ‘zbeklam ing bu qadim iy am aliy sa n ’ati o 'zin in g boy an ’analari, 
nozik va m ayin naqshlari va o ‘ziga xos m illiyligi bilan uzoq davrlardan 
beri uzoq-yaqin xalqlam i ham o ‘ziga m aftun qilib k elgan» .41
R angli, sirlangan g ‘isht taxtalam i yasovchi ustalar koshinlar deb 
nom langan, ular quruvchi bo ‘lsalar ham kulolchilik asboblaridan 
foydalanganlar. Tandirlarni tandirchilar yasaganlar, teridan po ‘stin va 
bosh kiyim tikkan ustalam i po ‘stindo‘z, telpakdo‘z deb ataganlar. 
Shuningdek, k o ‘n va charm dan oyoq kiyim va turli buyum yasaganlam i 
charm gar, etikdo‘z, m ahsido‘z, kavushdo'z deb nom laganlar.
T o ‘qim achilik va ipakchilik kasbi ham turli sohalarga bo‘lingan. 
Pillani chuvatish bilan pillakashlar shug‘ullanganlar, gazlam a va iplam i 
b o ‘yoqchi, rangrez ustalar bo ‘yaganlar, so ‘ngra abrband ustalar unga 
naqsh chizganlar. K ashtachilik o ‘zbeklarning eng sevim li kasbi b o ‘lsa,