N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

 
2.2. Gazkondensat konlarini ishlash tizimlarini loyixalashtirish asoslari 
Gazkondensat uyumlarini ishlashda (toza gaz uyumini ishlatishdan farq qilib) 
ko‗pincha konda gazni qazib chiqarish va qayta ishlash jarayonlari birlashtirilgan. 
Shunday qilib, geolog, burg‘ilovchi, ishlatuvchi va qayta ishlovchi ish yuzasidan 
uzluksiz bog‘lik bo‗lgan korxona yuzaga keladi. 
Gazkondensat konini ishlatish uchun barcha jixozlar boshlang‘ich xarajatlar 
bo‗yicha juda xam qimmat, chunki yemiruvchi zarrachalarning faolligi kuchli 
bo‗lgan yuqori bosimda yuqori sifatli metall talab qilinadi. 
Bundan tashqari jixozlarga yuqori kvalifikatsiyadagi malakali mutaxassislar 
xizmat ko‗rsatishi kerak. Bu barcha xarajatlar agarda gaz tarkibida yetarli miqdorda 
kondensat bo‗lgan hollardagina o‗zini oqlaydi. 
Gazkondensat konini ishlashni loyixalashtirish – kon geologiyasi, yer osti 
gazogidromexanikasi va tarmoq iktisodiyoti ma‘lumotlaridan foydalanish asosida 
yechish mumkin bo‗lgan kompleks masala. 

---

80 
Gazkondensat konlarini ishlash malakasi shuni ko‗rsatadiki, loyixalashtirishni 
ikki usulini qo‗llash mumkin: 
1)
qatlamga ishchi agentni haydash orqali qatlam bosimini saqlash; 
2)
qatlam bosimini saqlamasdan. 
Loyihalashtirish usulini tanlashga quyidagilar ta‘sir qiladi: 1) xom gazni sanoat 
ahamiyatidagi zahirasi; 2) bosimni tushirish natijasida xom gazdan ajraladigan 
kondensatni miqdori va tarkibi; 3) qatlamni ishlash tarzi; 4) qatlamning g‘ovaklik, 
o‗tkazuvchanlik, litologik tarkibi va b. bo‗yicha bir xilligi. 
Kollektorlarning fatsial o‗zgaruvchanligi yuqori, yoriqlar va tektonik 
buzilishlar bo‗lgan tarang-suv siquv tarzi sharoitida va xom zaxirasi yetarli 
bo‗lmagan konni ishlashni qatlam bosimini saqlashsiz, ochiq sikl bo‗yicha 
loyixalashtiriladi. 
Olingan gazni 30-92% iga teng bo‗lgan miqdorgacha qatlamga quruq gaz 
xaydaladi. Ko‗pincha ishchi agentni qatlamga xaydash quduqlar tubidagi bosim 
to‗yinish bosimiga yaqin qolganda boshlanadi. 
Bosimni saqlash uchun qatlamga xaydaladigan ishchi agent sifatida quruq gaz, 
xavo va suv xaydash mumkin. 
Qatlamga havo xaydash quruq gazga nisbatan ko‗p miqdorda ishlatish 
xarajatlarini talab qiladi. Gazsimon ishchi agentni qatlamga xaydash uchun ishlatish 
xarajatlarini asosan siqish darajasi belgilaydi: 
r = P
ch
/ P
k
(2.1) 
bu yerda: r – siqish darajasi; P
ch
/ P
k
– mos ravishda kompressordan chiqish va 
kirish bosimlari. 
Quruq gazni qatlamga kompressorlar orqali r = 2 siqish darajasi bilan 
qaytariladi, havoni esa ko‗p bosqichli kompressorlar bilan r = 150-300 va undan xam 
yuqori siqish darajasi bilan qatlamga xaydaladi. 
Xavoni qatlamga xaydash gazkondensat konini bir siklda ishlashga va barcha 
quruq gazni yo‘qilgi va kimyo sanoati uchun xom-ashyo sifatida ishlatishga imkon 

---

81 
beradi. Biroq bunda havoning gaz bilan qo‗shilish hududlarida quruq gaz 
yo‗qotishlarini baholab bo‗lmaydi. Shuning uchun ba‘zi xolatlarda ishchi agent 
sifatida suv xaydash maqsadga muvofiq deyish mumkin. 
Suv xaydashning afzallik tomonlari quyidagilar: 1) gazkondensat konini 
ishlatish bir siklda olib boriladi; 2) ishlashni birinchi bosqichidayoq quruq gazni 
yo‘qilgi va kimyo sanoati xom-ashyosi sifatida ishlatish mumkin; 3) suv xaydashga 
energetik xarajatlar ko‗p xollarda xavoni xaydashga nisbatan kamdir. 
Suv xaydashni qulay geologik sharoitlarda, tog jinslarini litologik fatsial tarkibi 
yaxshi bo‗lganda, yuqori qatlam bosimida, kondensat zaxirasi ko‗p bo‗lganda 
qo‗llash mumkin. 
Suv xaydashning kamchiliklari: 1) gilli qatlamchalar va gilli sementlovchi 
moddalar bo‗kishi mumkin; 2) qatlamning xaydovchi quduqlar tubi xududida tog‘ 
jinsi bilan suvning o‗zaro ta‘siri va mexanik zarrachalar ta‘sirida g‘ovaklarni to‗lib 
qolishi. Buning natijasida suvni xaydash bosimlari tezda ko‗tarilib ketishi mumkin; 3) 
xom gazni yo‗qotishlarga olib keluvchi suv tillarini xosil bo‗lishi; 4) xaydovchi 
quduqlarni o‗zlashtirishni qiyinligi va b.