O‘zbekiston respublikаsi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali

2. Internet uchun tarmoq xavfsizligi standartlari
So‘ngi kunlarda internet tarmogida elektron tijorat shiddat bilan rivojlanmoqda. Yelektron 
tijoratni rivojlantirishi asosan axborot xavfsizligi sohasidagi yutuqlarga yo‘naltirilgan. Shu bilan birga, 
asosiy vazifalar ma’lumotlarning mavjudligi, maxfiyligi, yaxlitligi va huquqiy ahamiyatini 
ta’minlashdir. 
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Huquqbuzarliklar profilaktikasi va nazorati bo‘yicha 
qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, kompyuter jinoyati xalqaro muammolardan biriga aylandi. Shu 
sababli, texnik mohiyati jihatidan tub farqlarga ega bo‘lgan va asosan ko‘lami va ochiqligi bilan ajralib 
turadigan Internet va intranet tarmog`iga aloqador tijorat ma’lumotlarining xavfsizligi muammolariga 
samarali yechim izlash juda muhimdir. 
TCP/IP protokoli orqali ma’lumotlarni uzatish va telekommunikatsiyalarni muhofaza qilishga 
e’tibor qaratgan holda tarmoqlarda tijorat ma’lumotlarining xavfsizligini ta’minlash jarayonini 
standartlashtirish xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. 
Axborot texnologiyalari xavfsizligini ta’minlash, ayniqsa, davlat sirlarini o‘z ichiga 
olmaydigan cheklangan ma’lumotlarni qayta ishlaydigan tijorat maqsadlarida foydalanishning ochiq 
tizimlari uchun juda muhimdir. Ochiq tizimlar deganda turli xil ishlab chiqarishdagi barcha turdagi 
hisoblash va telekommunikatsiya uskunalari majmuasi tushuniladi, ularning birgalikdagi faoliyati 
xalqaro standartlar talablariga muvofiqligi bilan ta’minlanadi. 
"Ochiq tizimlar" atamasi, agar hisoblash tizimi standartlarga mos keladigan bo‘lsa, u xuddi shu 
standartlarga mos keladigan har qanday boshqa tizim bilan o‘zaro bog‘lanish uchun ochiq bo‘lishini 
anglatadi. Bu, xususan, axborotni kriptografik himoya qilish yoki ma’lumotlarni ruxsatsiz 
foydalanishdan himoya qilish mexanizmlariga taalluqlidir. 
Internetning muhim ahamiyati shundaki, u odamlarni bunday texnologiyalarga yangicha 
qarashga majbur qiladi. Birinchidan, Internet ularga qiziqqan har bir kishi amalga oshirishi mumkin 
bo‘lgan ochiq standartlardan foydalanishni rag‘batlantiradi. Ikkinchidan, bu juda ko‘p turli xil 
kompyuterlar ulangan dunyodagi yeng yirik va yehtimol yagona tarmoq bo‘lib, nihoyat Internet tez 
o‘zgaruvchan yangi mahsulotlar va texnologiyalarni jahon bozoriga joriy yetishning asosiy vositasiga 
aylanmoqda. 
Internetda anchadan beri bir qator qo‘mitalar mavjud bo‘lib, ular asosan ko‘ngillilar 
tashkilotlari tomonidan taklif yetilayotgan texnologiyalarni standartlashtirish jarayonida sinchkovlik 
bilan boshqaradilar. Internet Engineering Task Force (IETF)ning asosiy qismini tashkil etadigan ushbu 
qo‘mitalar bir nechta muhim protokollarni standartlashtirdilar va Internetda ularni qabul qilishni 
tezlashtirdilar. Ma’lumotlarni uzatish uchun TCP/IP oilasi, elektron pochta uchun SMTP va POP 
hamda tarmoqni boshqarish uchun SNMP kabi protokollar IETF harakatlarining bevosita natijalaridir.
Internetda ma’lumotlarni xavfsiz uzatish uchun mashhur protokollar mavjud, ya’ni SSL SET, 
IPsec. Ro‘yxatdagi protokollar Internetda nisbatan yaqinda qimmatli ma’lumotlarni himoya qilish 
zarurligiga javoban paydo bo‘ldi va darhol amalda standartlarga aylandi.