T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

2-§. Tovar va uning xususiyatlari
Tovarning xususiyatlari
Tovarlarning alm ashuv qiym atini asoslashga qaratilgan nazariyalar
A lm ashuv qiym atiga ega 
- bu bir tovar boshqasiga m uayyan 
m iqdoriy nisbatlarda ayirboshlanishida namoyon bo'ladi
Naflilikka ega 
- bu tovarlarning kishilarning biror - 
bir ehtiyojini qondirishida ko'rinadi.
T ovar 
deb, a yirbo sh la sh uchun ya ra tilg a n va m a 'lu m bir n a flilikka e g a bo 'lga n
m ahsulotga aytiladi.
M ahsulotning zaxiralarda turgan, ichki iste'm ol uchun foydalaniladigan va qaytadan 
ishlab chiqarishga jalb qilinadigan qism i tovarga aylanmaydi.
Q iym atning m ehnat nazariyasi 
- tovarlar ayirboshlanishi asosida 
ularning qiym ati yotadi, qiym atning m iqdori esa ijtim oiy zaruriy m ehnat 
sarflari, ya'ni ijtim oiy zaruriy ish vaqti bilan aniqlanadi deb hisoblaydi.
A .M a rs h a lin in g s in te z la s h tirilg a n n a z a riy a s ig a
ko ra, to v a r 
qiymati teng darajada keyingi qo'shilgan tovar nafliligi, ishlab chiqarish 
xarajatlari hamda talab va ta klif nisbati bilan aniqlanadi
Q o 's h im c h a is te ’m o l q ilin g a n t o v a rla r n a flilig i n a z a riy a s i
tarafdorlari G .G ossen (nem is iq tisodchisijning «naflilikning pasayib 
borish qonuni»ga asoslanib, ne'm atlarning qiym ati ularning naf keltirishi 
darajasiga qarab aniqlanadi deb hisoblaydi. Boshqacha qilib aytganda, 
bu yondashuvda bir turdagi tovar qiym ati, uning eng zaruriy ehtiyojini 
qondiradigan keyingi birligining nafliligi bilan aniqlanadi.
30

---

3-§. Ruining kelib chiqishi, mohiyati va vazifalari
Q iym at (ayirboshlash) shakllarining rivojlanishi
• O ddiy yoki tasodifiy shakli 
(1 bolta = 1 qop don)
*
• To'la yoki kengaygan shakli 
(1 bolta = 1 qo'y yoki 1 qop don yoki 1 ketmon)
• Um um iy shakli 
(1 bolta yoki 1 q o 'y yoki 1 ketm on = 1 qop don)
• Pul shakli
(1 bolta yoki 1 q o 'y yoki 1 qop don = 1 unsiya oltin)
O'z qiym atini boshqa tovarda ifodalagan tovar