R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi
-rasm. Schotlarning tayinlanishi va tuzilishi bo‘yicha
Yüklə 8,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
6.4 -rasm. Schotlarning tayinlanishi va tuzilishi bo‘yicha turkumlanishi. Kontrar tartibga soluvchi schotlar balansda tartibga solinuvchi schot bilan yonma-yon aks ettiriladi. Tartibga soluvchi schotlarning tuzilishi va vazifasiga qarab kontrar schotlar ham ikki guruhga: a) kontr- Sotib olingan xususiy aksiyalari Xodimlar bilan mehnat haqi bo‘yicha hisob-kitoblar Ustav kapitali. Maqsadli moliyalashtirish va boshqalar Asosiy vositalar Nomoddiy aktivlar Kassa. Materiallar va boshqalar Hisob-kitob schotlari Xususiy kapitalni hisobga oluvchi schotlar Moddiy va nomoddiy aktivlarni hisobga oluvchi schotlar Tartibga soluvchi schotlar Operatsion schotlar Tranzit (taqqos lovchi) schotlar Kalkulat- sion schotlar Taqsimlovchi schotlar Yakuniy moliyaviy natija Sotish. Boshqa daromad va xarajatlar va boshqalar Moliyaviy natijalar Operatsion natijaviy schotlar Asosiy ishlab chiqarish. Ishlab chiqarishdagi yaroqsizlik. Kapital qo‘yilmalar. Kelgusi davr xarajatlari. Kelgusi davr daromadlari va boshqalar. Umumishlab chiqarish xarajatlari. Qiymatliklarning buzilishi va kamomaddan zararlar va boshqalar Yig‘ib taqsim- lovchi schotlar Nazorat taqsimlovchi Balansdan tashqari schotlar Asosiy schotlar Schotlarning tuzilishi va tayinlanishi bo‘yicha turkumlanishi Materiallar qiymatidagi farqlar Materiallarni tayyorlash va xarid qilish Asosiy vositalar eskirishi Kontrar- to‘ldiruvchi schotlar To‘ldiruvchi schotlar Kontrar schotlar Kontr- aktiv Kontr- passiv 161 aktiv tartibga soluvchi schotlar; b) kontr-passiv tartibga soluvchi schotlarga bo‘linadi. Kontr-aktiv tartibga soluvchi schotlar balansning aktiv qismida alohida moddalar sifatida o‘zi bilan bog‘liq aktiv schotlardan keyingi satrda ko‘rsatilib, aks ettirilgan xo‘jalik mablag‘larining summasini tartibga soladi, ya’ni aktivlarning sof qiymatini aniqlash uchun xizmat qiladi. Kontr-aktiv tartibga soluvchi schotga «Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schotlar» misol bo‘lib, uning qoldig‘i tartibga solinuvchi «Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schotlar» asosiy aktiv schotidan ayrilib, keyingi satrda balansning aktiv tomonida ko‘rsatiladi, ya’ni uni tartibga solib turadi. Boshqacha qilib aytganda, «Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schotlar» asosiy vositalarning eskirishi haqidagi ma’lumotlarni olishda foydalaniladi. Bu schotning kreditida asosiy vositalarning ishlatilish davridagi eskirishi hamda oldin boshqa korxonalarda ishlatilib, tekinga olingan asosiy vositalar eskirishi; debetida esa ishdan chiqqan yoki o‘zimizda ishlatilib boshqa korxonalarga tekinga berilayotgan asosiy vositalarning hisobdan o‘chirilishi ko‘rsatiladi. «Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schotlar»ning qoldig‘i faqat kreditda bo‘ladi va xo‘jalikdagi mavjud asosiy vositalarning eskirish summasini bildiradi. Bu qoldiq yordamida asosiy vositalarning qoldiq qiymati aniqlanadi, ya’ni asosiy vositalarning balans summasi («Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schotlar»ning debet qoldig‘i)dan eskirish summasini («Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schotlar»ning kredit qoldig‘i) ayrib tashlanadi. Kontr-passiv tartibga soluvchi schotlar balansning passiv qismida alohida moddalar sifatida ko‘rsatilib, balansning passivida aks ettirilgan ma’lum schotlarning qoldiqlarini tartibga soladi. Bunga «Ustav kapitali» passiv schotini tartibga solib turadigan «Sotib olingan xususiy aksiyalarni hisobga oluvchi schotlar» misol bo‘la oladi. To‘ldiruvchi tartibga soluvchi schotlar ma’lum xo‘jalik muomalalarini alohida-alohida hisobga olib, asosiy schotlarda hisobga olingan obyektlarni baholashda foydalaniladi. Tartibga solinishi kerak bo‘lgan schotlarning ma’lumotlari balansning qaysi qismida ko‘rsatilsa, to‘ldiruvchi tartibga soluvchi schotlarning ma’lumotlari ham ana shu qismida aks ettiriladi. 162 To‘ldiruvchi tartibga soluvchi schotlar aktiv va passiv to‘ldiruvchi tartibga soluvchi schotlarga bo‘linadi. Masalan, «Materiallarni tayyorlash va xarid qilish» schoti. Aktiv to‘ldiruvchi tartibga soluvchi schotga Materiallarni hisobga oluvchi schotlar asosiy aktiv schotlarni to‘ldiradigan «Materiallar qiymatidagi farqlar» schoti misol bo‘la oladi. Unda shartnoma baholar bo‘yicha hisobga olinadigan materiallarni baholashni to‘ldiradigan summalar aks ettiriladi. Binobarin, sotib olingan materiallarning haqiqiy tannarxini aniqlash uchun asosiy aktiv schotlar hisoblangan «Materiallarni hisobga oluvchi schotlar»da hisobga olingan shartnoma bahosiga «Materiallar qiymatidagi farqlar» degan aktiv to‘ldiruvchi- tartibga soluvchi schotdagi qoldiqlar summasi qo‘shiladi. Qishloq xo‘jalik korxonalarida to‘ldiruvchi tartibga soluvchi schotlar vazifasini analitik schotlar ham bajaradi. Yüklə 8,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|