Fanidan tayyorlangan o`quv-uslubiy majmua «Vatan tarixi» kafedrasi professor-o`qituvchilaringing yig`ilishida muhokama qilingan va foydalanish uchun tavsiya etilgan

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar 
1.
 
Ilk davlatlar vujudga kelishining ijtimoiy-iqtisodiy asoslari haqida 
so‘zlab bering. 
2. Ilk davlat birlashmalari boshqaruvining mahalliy xususiyatlari. 
3. Qadimgi So‘g‘diyonaning iqtisodiy hayoti haqida so‘zlab bering. 
 
3. MAVZU. O‘ZBEKISTONDA QADIMGI DAVR 
DAVLATCHILIGI TARIXI (MILODDAN AVVALGI VI - 
MILODIY IV ASRLAR)
Reja: 
1.
Ahamoniylar hukmronligi davrida O‘rta Osiyo xalqlari 
2.
Makedoniyalik Iskandar saltanati tarkibida O‘rta Osiyo xalqlari 
3.
Salavkiylar davrida O‘rta Osiyo 

---

17 
4.
O‘zbekiston hududlarida Yunon-Baqtriya davlatchiligi 
5.
Qang‘ davlati davlatchiligi tarixi 
6.
Kushon davlati va uning davlatchilik xususiyatlari 
Tayanch so‘z va iboralar
. Ahamoniylar saltanati, Filipp II, 
Aleksandr, Yunon-makedonlar, Yunon-Baqtriya, Qang‘, Kushonlar 
 
1.
 
Ahamoniylar hukmronligi davrida O‘rta Osiyo xalqlari 
Miloddan avvalgi VI asr o‘rtalarida kuchayib borgan Ahamoniylar 
davlati tez orada Midiya, Lidiya, Ikki daryo oralig‘idagi bir qancha 
davlatlar, Kichik Osiyo va Kaspiy dengizi janubiy hududlarini bosib 
olgach, miloddan avvalgi VI asrning 30-yillarida podsho Kir 
qo‘mondonligi ostida O‘rta Osiyo hududlariga bostirib kiradi. 
Gerodotning xabar berishicha, Markaziy Osiyo xalqlarining erksevar,
mardonavor jangchi, harbiy tayyorgarligi kuchli ekanligini Kir tan olgan 
va aynan shuning uchun ham bu yurishlarga shaxsan o‘zi boshchilik 
qilgan edi. Bir necha kun qo‘shin bilan bu yerda jangga tayyorgarlik 
ko‘rgan Kir, bobosi Krez va o‘g‘li Kambizni Eronga qaytarib yuboradi 
va daryo ustiga ko‘prik qurdirib (Gerodot bu daryoni Araks deb ataydi – 
Amudaryo), massagetlar ustiga yurish qiladi. Bu yerda mahalliy 
xalqlarning qattiq qarshiligiga uchragan Kir massagetlar bilan bo‘lib 
o‘tgan to‘qnashuvlardan birida o‘ldiriladi.
Massagetlar malikasi To‘marisning Eron shohi Kir ustidan g‘alabasi 
Gerodot «Tarix” asarining birinchi kitobida yozilgan bo‘lib, bu voqeani 
V asrda yashagan qadimgi Rim tarixchisi Pavel Oroziy “Jahon tarixi” 
kitobida keltirib o‘tgan edi. Kir lashkarlarining tor-mor etilishi va 
Kirning halokati miloddan avvalgi 530-yilning avgust oyi boshlarida 
ro‘y beradi. Massagetlar malikasi To‘marisning eronliklar ustidan 
g‘alabasi haqida Fotiy, Ktesiy, Pompey Trog, Ksenofont, Strabonlar 
ham yozib qoldirganlar. 
Keyinchalik, miloddan avvalgi 522-yilda Ahamoniylar taxtiga 
o‘tirgan Doro I o‘z saltanatining sharqiy viloyatlarida, ya’ni Marg‘iyona, 
Parfiya va saklar hududlarida Eronga qarshi ko‘tarilgan qo‘zg‘olonlarni 
bostirish uchun harbiy harakatlar boshlaydi. Ayniqsa, Marg‘iyonada 
Frada boshchiligida bo‘lib o‘tgan ozodlik kurashlari bostirilishi 
natijasida 55 ming kishi o‘ldiriladi. Doroning bu yurishidan so‘ng O‘rta 
Osiyoning katta qismi Ahamoniylar davlati tarkibiga bo‘ysundiriladi. 
Doro va Kserkslar davrida Markaziy Osiyoni o‘ziga bo‘ysundirgan 
Eron bu mamlakatlar ustidan o‘z hukmronligini o‘rnatadi va ayni vaqtda
Ahamoniylar davlatining boshqaruv va soliq tizimlarini joriy qila 
boshlaydi. Ahamoniylar tomonidan bosib olingan hududlarning barchasi 

---

18 
satrapliklarga bo‘lingan va davlat Markaziy Osiyodan Misrgacha 
cho‘zilgan ulkan imperiya bo‘lgan. Davlat hududlari nihoyatda ulkan 
bo‘lishiga qaramasdan, markaziy hokimiyat to‘laqonli taraqqiy etmagan 
va har bir satraplik hokimi-satraplar o‘zlarini boshqarib turgan 
hududlarida shoh deb hisoblar edilar.
Gerodotning bergan ma’lumotlariga ko‘ra, Baqtriya Ahamoniylar 
davlatining o‘n ikkinchi viloyati(satrapligi)ni tashkil etib, 300 talant
1
, 
Parfiya, Xorazm, So‘g‘diyona va oriylar o‘n oltinchi viloyat bo‘lib, 300 
talant, saklar va kaspiybo‘yi xalqlari o‘n beshinchi viloyat bo‘lib, 250 
talant, Parikaniya va Osiyo habashlari o‘n yettinchi viloyat bo‘lib, 400 
talant boj to‘laganlar. Bundan ko‘rinadiki, Markaziy Osiyo va Xuroson 
viloyatlaridan Ahamoniylar har yili 1250 talant miqdorida boj olib 
turganlar. Shu o‘rinda ta’kidlab o‘tish joizki, aynan shu vaqtda qadimgi 
Sharqning eng qudratli va taraqqiy etgan Bobil va Ossuriya 
davlatlaridan faqatgina 1000 talant miqdorida boj olinganligini hisobga 
olinadigan bo‘lsa, Markaziy Osiyo davlatlarining to‘layotgan boj 
miqdoriga qarab bu davlatlar iqtisodiy va siyosiy jihatdan o‘sha vaqtdagi 
Sharqning eng qudratli davlatlaridan ham bir muncha yuqori pog‘onada 
bo‘lganligini ko‘rsatadi. 
Markaziy Osiyo xalqlari bosib olingan boshqa davlatlar kabi o‘z 
fuqarolari hisobidan Eron armiyasi uchun lashkar yuborishlari shart 
bo‘lgan.
 
Gerodotning yozishicha, baqtriyaliklar saklar bilan bir qatorda 
eng yaxshi jangchilar hisoblanib, shoh gvardiyasi qismlariga jalb etilgan. 
Shuningdek, Gerodot o‘z asarida baqtriyalik jangchilarning kiyimlari va 
harbiy qurol-yarog‘lari haqida ham ma’lumotlar yozib qoldirgan.
Ahamoniylar saroyida va armiyasida sharqiy viloyatlardan kelib xizmat 
qiluvchi vakillar juda ko‘pchilikni tashkil qilgan. Markaziy Osiyoda 
yashovchi qabila va elatlar yaxshi suvoriylar va merganlar sifatida
Ahamoniylar armiyasi uchun juda qulay jangovar kuch bo‘lib xizmat 
qilganlar. 
Gerodot 
keltirgan ma’lumotlarga 
ko‘ra, Kserksning 
Yunoniston bilan bo‘lgan janglarida Markaziy Osiyo qabilalari va 
elatlaridan 1700000 piyoda va 800000 suvoriylar qatnashgan. Bular 
orasida saklar eng jangovarlari hisoblangan. Dionisiy Periegest (II asr) 
saklar ajoyib chavandoz va kamondozlar mohirlik bilan otishlari, 
“dunyodagi hamma merganlar orasida eng mohiri skiflar, ular bironta 
ham o‘qni bekor ketkazmaydilar” deb aytadi. Diodor esa yunonlar 
merganlik san’atini saklardan o‘rganganligini, hattoki “o‘q-yoy” so‘zi 
saklardan kirib kelganligini 
yozib qoldiradi. Sak jangchilari
1
Бир талант – 25,92 кг кумуш танга

---

19 
Ahamoniylar urushlarining hammasida faol ishtirok etganlar, ularning 
qurollari qoldiqlari, ayniqsa, bronzadan ishlangan nayza uchlari Yaqin 
va Kichik Osiyo hamda Yunonistondan ko‘plab topilgan. 
Ahamoniylar davrida ko‘pgina Sharq xalqlarining siyosiy birligi, 
keng madaniy va iqtisodiy aloqalar rivojlandi. Bu davrda O‘rta Osiyoga 
oromiy yozuvi kirib keldi, keyinchalik oromiy yozuvi asosida mahalliy 
xalqlarning Parfiya, so‘g‘d, baqtriya va xorazm yozuvlari shakllandi va 
ilk o‘rta asrlargacha mavjud bo‘ldi.
Ahamoniylar davrida O‘rta Osiyo xalqlarining asosiy mashg‘uloti 
dehqonchilik bo‘lgan, shu davrga oid qadimgi manzilgohlardan ko‘plab 
dehqonchilikka oid mehnat qurollari topilgan.
Miloddan avvalgi VI-IV asrlarda Xorazm, Baqtriya, So‘g‘diyona, 
Farg‘ona, Shosh hududlarida ko‘plab shaharlar va qishloqlar mavjud 
bo‘lgan. Yirik shaharlar qalin va mustahkam mudofaa devorlari bilan 
o‘rab olingan bo‘lib, bu davrda shaharlarning nafaqat siyosiy markazlar 
sifatida, balki ijtimoiy hayot uchun barcha shart-sharoitlar yuzaga 
kelgan madaniy va iqtisodiy markazlar sifatidagi ahamiyati ham oshib 
bordi. Shaharlarda kulolchilik va temirchilik, bronzadan buyumlar 
yasash, to‘qimachilik va savdo-sotiq rivojlangan, shahar atroflaridagi va 
shahardagi barcha aholi uchun shahar ichida joylashgan ibodatxona 
asosiy diniy marosimlarni bajaruvchi markaz bo‘lib qolgan.