Va axborot texnologiyalari 11-sinf toshkent – 2021

I BOB. 
MA’LUMOTLAR BAZASI VA MBBT HAQIDA TUSHUNCHA
290
maqsadida Javohir Nuriddinga ochiq kalit bergan. Nuriddinga ma’lumotlarni ochiq kalit 
yordamida shifrlab, keyin jo‘natishi kerakligi aytilgan. Nuriddin ochiq kalit yordamida 
ma’lumotlarni shifrlashga rozilik bergan. Demak, Javohir Nuriddin bilan bir xil ochiq kalitga 
ega. Javohir ma’lumotlarni dekodlash va yashirin ma’lumotlarni ko‘rib chiqish uchun aynan 
o‘sha ochiq kalitdan foydalandi. Shunday qilib, Nuriddinning kim ekanligi sirligicha qoldi va 
ma’lumotlar Javohirga talafotsiz yetkazildi.
2. Muammoni assimmetrik shifrlash yordamida hal etish. 
Bu gal Javohir Nuriddinga 
ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlash, ya’ni begonalar tomonidan ushlanmasligi yoki 
buzilmasligi uchun ma’lumotlarni himoya qilishning yangi usulini aytdi. Nuriddinga ochiq 
kalitni berdi va ma’lumotlarini shu ochiq kalit yordamida shifrlashi kerakligini uqtirdi. 
Javohir matematik jihatdan ochiq kalit bilan bog‘langan yopiq kalit yordamida shifrlangan 
ma’lumotlarni osongina yechib oldi. 
Simmetrik va assimetrik shifrlash o‘rtasida bir qancha farqlar mavjud. Ularning 
ayrimlari ishlatiladigan kalit turlariga, boshqalari esa shifrlash usullarini hisoblash uchun 
sarflanadigan vaqtga bog‘liq. Jadvalda simmetrik va assimetrik shifrlash o‘rtasidagi farqlar 
keltirilgan. 
SIMMETRIK SHIFRLASH
ASIMMETRIK SHIFRLASH
Ma’lumotni shifrlash va deshiflash 
uchun bitta kalit ishlatiladi.
Shifrlash va deshiflash uchun 2 ta: ochiq va yopiq kalit 
ishlatiladi.
Bu oddiy va an’anaviy shifrlash usuli. 
Simmetrik shifrlash xavfini kamaytiradi va ancha 
murakkab hisoblanadi.
Oddiyligi uchun shifrlash jarayoni tez 
amalga oshirilishi mumkin.
Bu simmetrik kalitlarni shifrlashga qaraganda ancha 
murakkab va sekinroq hisoblanadi. 
Kichikroq kalit uzunligi talab qilinadi, 
odatda, 128–256 bit. 
Kalitlar uzunligi juda katta. Masalan, RSA uchun 2048 
bit yoki undan yuqorisi tavsiya etilgan.
Ma’lumotlar konfidensialligi (maxfiyligi)
ni ta’minlaydi. 
Maxfiylik, haqiqiylik ta’minlaganligi uchun ham 
mualliflikdan voz kechishning iloji yo‘q.
Katta hajmdagi ma’lumotlarni shifrlash 
uchun foydali. 
Kichik hajmdagi ma’lumotlarni shifrlash uchun foydali.
Simmetrik shifrlashning standart 
algoritmlari: RC4, AES, DES, 3DES va 
QUAD. 
Assimmetrik shifrlashning standart algoritmlari: RSA, 
Diffie-Hellman, ECC, El Gamal va DSA.
Hozirda axborotlar himoyalanilishini ta’minlashning qandaydir texnik usuli yoki vositasi 
mavjud emas, ammo ko‘p xavfsizlik muammolarini yechishda kriptografiya va axborotlarni 
kripto o‘xshash almashtirishlari ishlatiladi. 

---