Alohida muhofaza qilinadigan hududlar trisida tushuncha. O’zbekiston
Respublikasida alohida muhofaza qilinadigan hududlarning umumiy maydoni
1355,6 ming ga. Ularga qo’riqxonalar, tabiat va milliy bolar, tabiat buyurtmalari,
tabiat yodgorliklari kiradi. Xorijiy mamlakatlarda uning yagona boshqa
ko’rinishlari ham mavjud.
Davlat qo’riqxonalari hukumat qaroriga asosan tashkil etiladi. Qo’riqxona
hududidagi barcha narsalar va maydonlar xo’jalik faoliyatidan chiqariladi va
davlat tomonidan moliyalashtiriladi.
Qo’riqxona – yer sharining ma’lum qismi tabiat komponentlarini tabiiy
holicha saqlab qolish uchun ajratilgan joydir. Qo’riqxonalar tashkil etish yo’li bilan
ma’lum tabiat uchastkalari va u erdagi hamma tabiat komponentlari (ajoyib relef
shakllari, to jinslarining yer yuzasiga chiqib, ochilib qolgan joylari, ochilib qolgan
minerallar, ajoyib or, buloq, geyzer va kanallar, o’simliklar va hayvonot dunyosi)
tabiiy holda saqlab qolinadi. Demak, biror geografik o’lka yoki geografik mintaqa
uchun xarakterli bo’lgan joylar yoki tabiat komponentlari ilmiy jihatdan, iqtisodiy
hamda madaniy tomondan qimmatli bo’lgan, tabiiy holati yaxshi saqlangan joylar
qo’riqxonalar uchun ajratiladi. Bu joylarning tabiati xalq boyligi sifatida abadiy
saqlanadi. Natijada, kelajak avlod qo’riqxonalar orqali cho’l va dasht yoki tayga
o’rmonlari va tog’ ladshaftlari tabiiy holda qanday bo’lganligi haqida to’liq
ma’lumotga ega bo’ladi.
Respublikada 9 ta qo’riqxona mavjud, ularning umumiy maydoni – 209607,3
ga.
Milliy tabiat bog’lari ma’lum maqsadlar uchun foydalanishga yo’naltirilgan
bo’lishi mumkin. Hududni muhofaza qilish va foydalanish o’ziga xos rejimga
asoslanadi. Milliy tabiat bog’lari bioxilma-xillikni saqlash va tabiatdan
foydalanishning oqilonaligi va nazoratliligiga tayanadi. Respublikada 3 ta milliy
tabiat bog’ mavjud.
Tabiat buyurtmalari respublika va mahalliy toifalarga bo’linadi. Davlat tabiat
buyurtmalari xo’jalik yuritishdan to’liq ajratilmaydi, biroq hududdagi xo’jalik
yurituvchi sub’ektlar o’rnatilgan tartibni saqlashlari lozim. Buyurtmalar doimiy
bo’lmasligi mumkin. Ular alohida hayvon va o’simlik turlarini muhofaza qilish
uchun tashkil etiladi. Respublikada mavjud 11ta buyurtmaning umumiy maydoni –
23
