Tourism and recreation in the XXI century: problems and prospects

 
Keywords:
regional tourism, population, employment, social development, population, income, 
and natural resources.
 
TOURISM AND RECREATION IN THE XXI CENTURY: PROBLEMS AND PROSPECTS
3-4 May 2019
70
Baku, Azerbaijan

---

Ölkədə aparılan məqsədyönlü işlərin nəticəsi olaraq hər sahədə oduğu kimi turizm sahəsində də xeyli 
əhəmiyyətli dəyişikliklərin olması və turizm infrastrukturunun müasir standartlara uyğun inkişaf etməsi 
müşahidə olunmaqdadır. Dövlət tərəfindən qeyri neft sektorun inkişafına artan diqqət və qayğı əhali 
arasında turizm sektorunun inkişafına səbəb olmuş, xüsusəndə region əhalisi daha çox bu sahəni inkişaf 
etdirməsinə marağlıdır və regionların mövcud coğrafi vəziyyəti, təbiəti, iqlim şəraəti və ətraf mühütü də 
buna imkan verir (1). Ölkə ərazisinin 11 faizi meşə, 60 faizi isə dağlıq ərazi olduğundan turizmin inkişafı 
üçün yeni imkanlar açır. Yüksək dağlıq ərazilərdə qış fəsilinin qarlı, yay aylarının mülayim hava şəraiti, 
dağətəyi ərazilərdə sıx meşələrin füsunkar gözəlliyi və dənizkənarı çimərlik ölkə daxilində turizmin 
formalaşıb inkişaf etməsinə stimul verir və tezliklə ölkə iqtisadiyyatın ən vacib sahələrindən birinə 
çevirəcək.
Turizm sahəsində dövlət başçısı tərəfindən təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında 2002-2005 ci 
illərdə turizmin inkişafı üçün Dövlət Proqramı” və ardıcıl həyata keçirilən bir neçə “Regionların sosial-
iqtisadi inkişafı üzrə Dövlət Proqram” ları regionlarda zəngin infrastrukturun qurulmasına və ölkəmizin 
beynəlxalq turizm bazarına inteqrasiyasının təməlinin qoyulması üçün yeni imkanlar yaratdı.
2011- ci ili Azərbaycandan “Turizm ili” elan olunması ilə turizmin müxtəlif sahələrində inkişafa nail 
olunmuş, turizmdə xidmətin keyfiyyəti yaxşılaşmış, turizmin sahələri üzrə kadırlar hazırlanmış və region-
larda turizmin inkişafı üçün strateji yol xəritəsi planlaşdırılmışdır. Həmdə bazar iqtisadiyyatın tələblərinə 
uyğun olaraq ölkə daxilində turizm bu sahəyə olan artan təlabata və əhalinin gəlirlərinə nəzərən təşkil 
olunur. 2015-ci ilin statistik hesabatlarına nəzər saldıqda Azərbaycan Respublikası üzrə 536 mehmanxana 
və mehmanxana tipli müəssisə fəaliyyət göstərmişdır. Umumilikdə həmin müəssisələrin birdəfəlik tutumu, 
(yeri) 37278 olmaqla 17953 nömrə xidmət göstərmişdir. Həmçinin yerli və xarici turistlər üçün səyahət və 
turların təşkili məqsədilə 243 səyahət agenti və turoperatorlar da qeydə alınmışdır (2).
Hazırda turizm yaratdığı gəlirə görə neft və avtomabil sənayəsindən sonra dünyada üçüncü yeri tutur. 
Turizm cəmiyyətin mənəvi dəyəri olmaqla gəzmək, istirahət etmək və əylənmək kimi təlabatı əsasında 
formalaşır. Nəzərə alsaq ki, turizm əhalinin müəyyən vaxt müddəti ərzində, planlaşdırılmış şəkildə yerinin 
dəyişməsi kimi qəbul etsək, onda ölkə daxilində turizmin inkişafı regionların təklif etdiyi əmtəə və 
xidmətlərin keyfiyyətindən daha çox aslıdır (3). Təklif olunan əmtəə və xidmətlərin keyfiyyəti və 
qiymətləri, tələbin yəni əhalinin gəlirləri və zövqləri ilə uyğunlaşarsa, turizm daha da inkişaf edib genişlənə 
bilər. Regionların coğrafi qurluşu və göstərilən xidmətlərin müxtəlifliyi daxili turizmin iqtisadi potensialın 
yüksək olduğunu bir daha təsdiqləyir.
Azərbaycanda turizm sahəsi ilə bağlı BMT-nin İnkişaf Proqramının layihəsi çərçivəsində keçirilən 
sorğunun maraqlı nəticələri artıq xaricilərin ölkəmizə diqqətinin artdığını göstərir. BMT-nin İnkişaf 
Proqramının "Turizm xidmətlərindən istifadə ilə bağlı tədqiqat" layihəsi çərçivəsində aparılan araşdırma 
Azərbaycanda sırf turizm bölgəsi kimi tanınan və üstünlük verilən rayonlarla bağlı olub. Sorğu zamanı 
ölkənin turizm xəritəsini ortaya çıxarmaq məqsədilə respondentlərdən ən çox üç rayonun Quba, Qəbələ və 
İsmayıllı rayonları turizm rayonu kimi qeyd edilməsi diqqətə çatdırılıb. Turizmin inkişafı üçün amillərin 
zənginliyi Quba rayonunda daha çoxdur (53.3 faiz). Azərbaycanın iqtisadi rayonları üzrə turizm xəritəsini 
müəyənləşdirdikdə məlum olur ki, Bakı-Xaçmaz turizm marşurutu üstündə yerləşən Quba-Xaçmaz iqtisadi 
rayonu beynəlxalq turizm mərkəzlərinin və dağ turizm bazasının yaradılmasında böyük əhəmiyyətə 
malikdir (4). 
Quba – Xaşmaz rayonunun böyük kurort-rekreasiya ehtiyatlarından, müalicə əhəmiyyətli mineral 
bulaqlarından səmərəli istifadə onun iqtisadiyyatının inkişafına əsaslı təsir göstərə bilər. İqtisadi rayonun 
çox əlverişli coğrafi imkanları olması turizmin inkişafı üçün hərtərəfli imkanlar açır. Regionda mövcud 
olan qədim yaşayış məskənləri, fərqli dinlərə ibadət edən, zəngin adət - ənənələri, müxtəlif mədəniyyətləri 
olan çoxlu sayda azsaylı xalqlar yaşayırlar və öz dadlı ( yerli ) mətbəxtləri ilə yerli və xarici turistlərin 
bölgəyə cəlb edilməsində və bunun vasitəsilə yeni iş yerlərinin açılmasında, yoxsulluq səviyyəsinin aşağı 
salınmasında rayonun iqtisadi həyatında böyük əhəmiyyət kəsb edir. İqtisadi rayon ərazisinin coğrafi 
qurluşun görə də fərqliliyi yəni yüksək dağlıq, orta dağlıq, dağ ətəyi və düzən olması həmçinin dənizkənari 
ərazilərin də olması turizmin bütün sahələr üzrə inkişaf etməsinə şərait yaradır.
Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonu insanlarda estetik zövq, xoş əhval ruhiyyə yaratmaq, müalicə sağlamlıq 
baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edən amillərə, təmiz hava, könül açan çəmənliklər, çay dərələri, 
şəlalələr, çəmənliklər, əlverişli iqlim şəraiti, müalicə əhəmiyyətli mineral sular, idman və ovçuluq üçün 
əlverişli şərait və digər kurort-rekresiya ehtiyatları ilə zəngin olduğundan daxili və xarici turizmin regional 
və beynəlxalq səviyyədə inkişafı və turizm mərkəzlərin yaradılması üçün geniş perespektivlərə malikdir.