O’rta er denglzi xavzalari dinlari; yunon, rim, ellin______________
Qadimiy Yaqin va O’rta Sharq dinlari; misr, shumer, akkad, somiy
islomgacha bo’lgan arab dinlari____________________________ _
Yaqin va O’rta sharq payg’ambarli dinlar; zardusbtiylik,
yaxudiylik, xristianlik, islom___________________________________
Xindiston dinlari; Vedalar, Xinduizm, Buddizm, Jaynizm
Sharqiy va Janubi Sbarqiy Osiyo dinlari; Buddizm, Xitoy dinlari,
Koreya va Yaponiya dinlari____________________________________
Amerika xindulari dinlari; toltek, atstek, ink, mayyalar____________
Etnik tasnif; urug’ qabila dinlari, millat dinlari, jaxon dinlari________
Eng qadimgi dinlar tabiat kuchlarini ilohiylashtirish asosida kelib
chiqqan bo’lib, ularda xudolar, payg’ambarlar, ilohiy rivoyatlar
shakllangan emas edi. Lekin boshidanoq o’sha dinlarda tabiatdagi
hayvonlarni, o’simliklami, ayrim daryo-lar, tog’lar, osmon jismlari,
avlodlar ruhini ilohiylash-tirish, ularga bag’ishlangan turli marosimlar
mavjud bo’lgan.
O’sha davrda totemizm, animizm, fetishizm, zardo’shtiy-
otashparastlik, magiya (sehrgarlik) dinlari kelib chiqqan.
9
TOTEM1ZM
- Shimoliy Amerikada yashovchi Ojibva qabilasiga
mansub aikonginlar tilidan olingan bo ’lib “uning urug’i” m a’nosini
bildiradi. Totem atamasi 1791 yil Dj. Long tomonidan ilmiy muomilaga
kiritilgan. XIX-XX asrlarga kelib Dj Mak Lenan, Robertson Smit
Frezerlar tomonidan keng tadqiq qilingan. Bugungi kunda e’tiqodning
ushbu shakli Avstraliyada, Xindistonda va Afrikaning bir qator
hududlarida keng tarqalgan. Etnograf olim A. Zolotarevning tarificha
“totemizm - qarindoshlik munosabatlarining diniy anglashning dastlabki
shaklidir”
M a’lumki, odamlar tirikchiligi ibtidoiy jamiyatda dastlabki
davrlarda tabiatda mavjud bo’lgan o ’simliklarga va yow oyi hayvonlami
ovlab ist’emol qilishga bog’liq edi. Ovchilar eng ko’p ovlagan hayvon
yoki qushlami, jonivorlarni alohida hurmat qilganlar. Asta-sekin
odamlar o ’z urug’-avlodlari ana shunday hayvonlar bilan qon-qarindosh
bo’lgan, hatto shu hayvonlardan kelib chiqqanmiz deb, o ’ylaganlar.
Totem hisoblangan hayvon yoki o ’simlik odamlar urug’ining
homiysi deb, totemning “yordamiga” ko’z tikkanlar, raqs sehri bilan,
ba’zan esa marosimlar qilish yo’li bilan totemga ta’sir qilish mumkin
deb tasaw u r qilganlar. Masalan, maxsus marosimda totem hisoblangan
huyvonni so’yib, uning qoni va go’shtidan tabarruk va muqaddas taom
10
sifatida iste’-mol etishgan. Bundan asosiy maksad totem bilan qon-
qarindoshlikni yanada mustahkamlash bo ’lgan.
Dostları ilə paylaş: |
