Dərs vəsaiti Sifariz Səbzəliyev 1 azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

Nəticələrin bölgüsü prinsipi. 
Mənfəət və zərərlər haqqında hesabat 
nəticələrin bölgüsü prinsipi əsasında qurulur. Xərclər və gəlirlər elə 
bölüşdürülməlidir ki, maliyyə nəticələrinin əsas və sair tərkib hissələri fərq-
ləndirilə bilinsin. Belə bir bölgü təşkilatın hesabatının kənar istifadəçilərinə 
alınmış nəticələri təsadüfi amillərdən təmizləməyə imkan verir. 
Nəticələrin bölgüsü iki meyar əsasında həyata keçirilir: müntəzəmlik 
meyarı ümumi maliyyə nəticələrini əsas və sair fəaliyyətin nəticələrinə 
bölür; digər tərəfdən təsərrüfat fəaliyyətinin növlərinə münasibət meyarı isə 

---

Sifariz Səbzəliyev
 
61 
əsas fəaliyyətin maliyyə nəticələrini istehsal (kommersiya) və maliyyə 
fəaliyyətinin nəticələrinə bölür.
4.3. Azərbaycanda və beynəlxalq praktikada mənfəət və zərərlər 
haqqında hesabatın qurulması sxemləri 
 
Azərbaycan və dünya praktikasında mənfəət və zərərlər haqqında 
hesabat tərtib edildikdə iki metoddan istifadə edilir: 

hesablama metodu; 

müstəqim xərclər metodu 
Azərbaycanda mərkəzləşdirilmiş planlı iqtisadiyyat dövründə hər iki 
metoddan istifadə olunurdu, belə ki, əmək ödənişi üzrə hesablaşmalara
münasibətdə hesablama metodu tətbiq edilirdi. Eyni zamanda məhsul 
satışından gəlirlər müəyyənləşdirildikdə kassa metoduna üstünlük verilirdi. 
İqtisadiyyatın yenidən qurulması və birgə müəssisələrin təşəkkül tapmasının 
başlanması ilə əlaqədar bilavasitə kassa metodunun tətbiqi daha sərt 
tənqidlərə məruz qaldı. Bu metodu ən çox Qərb mütəxəssisləri və biznes 
üzrə partnyorlar tənqid edirdilər. 90-cı illərin axırlarında satışdan gəlirlərin 
müəyyənləşdirildiyi zaman hesablama metodunun tətbiqinə birgə müəs-
sisələrdə icazə verildi. 1992-ci ildən isə bu qayda bütün müəssisələrə şamil 
olundu.
Mühasibat Uçotunun Milli Standartlarına görə hesablama metodunun 
tətbiqi hazırda üstünlük təşkil edir. Eyni zamanda kassa metodundan istifadə 
olunması da istisna olunmur. 
Qeyd etmək lazımdır ki, təşkilat eyni zamanda mənfəət və zərərin ta
-
nınmasında hər iki metoddan eyni vaxtda istifadə etmək hüququna malikdir. 
Bunun üçün müəssisənin uçot siyasətində müəyyən açıqlamalar verilməsi 
məqsədəuyğundur. 
Mənfəət və zərərlər haqqında hesabatın forması Respublika Maliyyə 
Nazirliyi tərəfindən 2006-cı il 18 fevral tarixində təsdiq edilmişdir.
Beynəlxalq praktikada, məsələn, Almaniyada mənfəət və zərərlər 
haqqında hesabatı həm hesab formasında, həm də qalıq cədvəli formasında 
tərtib etmək olar. Mənfəət və zərərlər hesabında xərclər və gəlirlər biri-
digərilə üzləşdirilir. Hesabın kreditində gəlirlər, debetində isə xərclər qeydə 

---