Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

Amaliy mashg‘ulotni tashkil etish bo‘yicha ko‘rsatmalar 
Ma’ruza mashg‘ulotlarda o‘rganilgan mavzular amaliy mashg‘ulotlarda 
mustahkamlanadi. Amaliy mashg‘ulotlarda talabalar o‘zbek adabiy tili haqidagi 
bilim va ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.
Amaliy mashg‘ulotlar mavzularining muayyan rejasi va adabiyotlar ro‘yxati 
talabalarga taqdim qilinadi. Rejada ko‘rsatilgan masalalarni darslik yoki o‘quv 
qo‘llanma hamda ilmiy adabiyotlarga tayanib o‘rganish tavsiya qilinadi. Talabalar 

---

14 
hozirgi o‘zbek adabiy tilining ma’lum bo‘limlari bo‘yicha olgan nazariy 
ma’lumotlariga doir tahlillar o‘tkazishadi. 
Amaliy mashg‘ulotlarning tavsiya etiladigan taxminiy mavzulari: 
Amaliy mashg ‘ulotlarning taxminiy ro‘yxati 
1.Mutaxassislikka kirish fani, uning mundarijasi, maqsadi, vazifasi va 
ahamiyati. Tilning mohiyati. Tilshunoslikning boshqa fanlar bilan aloqasi.
Tilshunoslik fan sifatida. Tilshunoslikning o‘rganish obyekti, muammolari, 
boshqa fanlar bilan aloqasi, uning mohiyati va materiali yuzasidan suhbat. 
2.Til – insoniyatning eng muhim aloqa vositasi. Fikr almashinuvi 
(kommunikatsiya) va uning asosiy vositalari. Tillarning o‘zaro ta’siri va
rivojlanish qonuniyatlari. Til va jamiyat masalalarini o‘rganish. 
3.Tilning paydo bo‘lishi. Tillarning o‘zaro ta’siri va rivojlanish 
qonuniyatlari. Substrat va superstat hodisalari. 
4.Til 
taraqqiyotining 
jamiyat 
taraqqiyoti 
bilan 
munosabati. 
Til 
taraqqiyotining ichki va tashqi qonuniyatlari. Til strukturasi va sistemasi. Til - 
sistemalar sistemasi sifatida. 
5. Fonetika va fonologiya. Tovush hosil qiluvchi organlarni aniqlash. Nutq 
tovushlarini o‘rganish. Unli tovushlar tasnifi aks etgan jadvallar tuzish. Undosh 
tovushlar tasnifi aks etgan jadvallar tuzish. Nutqning fonetik bo‘laklarini matn 
asosida belgilash. Fonetik o‘zgarishlar: akkomodatsiya, assimilatsiya, metateza va 
boshqa fonetik hodisalarga matndan misol topish.
6. Leksikologiya va frazeologiya. 
Matndan ko‘p ma’noli va bir ma’noli 
so‘zlarni aniqlash. Til va nutq birliklari haqida dastlabki ma’lumotlar. So‘z - til 
birligi, so‘z forma - nutq birligi sifatida. So‘z va leksema kabilar yuzasidan fikr 
bildirish, mashqlar bajarish 
7.Leksik ma’noning taraqqiyot yo‘llari. Leksemalar o‘rtasidagi semantik 
munosabatlar. To‘g‘ri ma’no va ko‘chma ma’no, differensial ma’no va integral 
ma’nolarni aniqlash. So‘zning ma’no ko‘chish yo‘llari: metafora, metonimiya, 
sinekdoxa, funksional ko‘chishga matndan misollar topish. Sinonimiya va 
antonimiyaga matndan misollar topish.
8.Leksemalar o‘rtasidagi shakl munosabatlari. Omonimiya, paronimiya. 
Omonim va paronimlarni matndan aniqlash.
9.Tilning lug‘at tarkibi. Jargon va argolar. Istorizm, arxaizm, neologizm
Tabu, evfemizim, jargon va argolar ishtirokida gaplar tuzish. Matndan frazeologik 
iboralarni aniqlash. Istorizm, arxaizm, neologizm ishtirok etgan gaplar tuzish yoki 
ularni matndan aniqlash. Lug‘atlar ustida ishlash. 
10.Grammatika. Grammatik ma’no ifodalovchi vositalarni matndan 
aniqlash. O‘zbek va boshqa o‘rganilayotgan tillarni grammatik ma’noning 
ifodalanishi nuqtai nazardan taqqoslash. So‘z tarkibini tekshirish va morfemalarni 
aniqlash. Grammatik kategoriyalarni turli tillarda ifodalanishi bo‘yicha mashqlar 
bajarish. Matndan turli so‘z birikmalariga misollar aniqlash. Matn asosida gapning 
aktual bo‘linishi bo‘yicha mashqlar ishlash. Matndan so‘z birikmalari aniqlash. 
Ularning tarkibini o‘rganish. Matndagi sintaktik bog‘lanish vositalarni aniqlash. 
Matn turlari bo‘yicha mashqlar ishlash. 

---

15 
11.Til va yozuv. Yozuvning paydo bo‘lishi. Yozuv tarixining piktografik, 
ideografik, fonografik bosqichlari. Yozuv qurollari va materiallari. Alfavit.
Hozirgi o‘zbek alfaviti va lotin yozuvi asosidagi o‘zbek alifbosi. Orfografiya va 
uning prinsiplari. Matndan turli prinsiplar asosida yozilgan so‘zlarni aniqlash. 
12. Jahon tillari xaritasi bilan tanishish. Jahon tillari xaritasidan turkiy tillar 
oilasiga mansub tillarda so‘zlovchi mamlakat va shaharlarni aniqlash. Jahon tillari 
xaritasidan Hind-yevropa oilasiga mansub tillarning joylashishini aniqlash. 
13. Lingvistika turlari. Lingvistik metodlar haqida boshlang‘ich 
ma’lumotlarga ega bo‘lish. 
14. Metod. Metodologiya. Diaxron tadqiqot metodlari. Sinxron tadqiqot 
metodlari. Lingvistik metodlar haqida boshlang ‘ich ma’lumotlarga ega bo‘lish. 
Ilmiy tadqiqot mavzusini va yo‘nalishini tanlash.