Zamonaviy iqtisodchilar tomonidan yashirin iqtisodiyotni
o‘lchashning ko‘pchilik
usullari ishlab chiqilgan
24
. Ularni shartli
ravishda quyidagi ikki guruhga bo‘lish mumkin:
2.1.1-rasm. Xufyona iqtisodiyotni o‘chash usullari
•
mikro darajadagi usullar (to‘ridan-to‘g‘ri, bevosita);
•
makro darajadagi usullar (bilvosita) (qarang: 2.1.1-rasm).
Xufyona iqtisodiyotni mikrodarajada o‘lchashda
bevosita
24
Yashirin itisodiyot miqyoslarini o‘lchash uslublarini batafsil tahlili quyidagi ilmiy
asarlarda yoritilgan: Николаева М.И., ШевяковА.Ю. Теневая экономика: методы
анализа и оценки. М., 1987; Бокун Н., Кулибаба И.
Проблемы статистической
оценки теневой экономики // Вопросы статистики. 1997. № 7; Попов В. В. Методы
измерения теневой экономики и их использование в постсоветской России //
Экономическая теория преступлений и наказаний. Теневая экономика в советском
и постсоветском обществах / Под ред. Л.М. Тимофеева и Ю.В. Латова. М., 2002.
Вып. 4/2.; Муминов Н.Г., Жўрабоев И.Б. Яширин иқтисодиётни ўлчаш усуллари //
Иқтисод ва молия, №12, 2016. 2-8 бет.
Xufyona iqtisodiyotni o‘lchash usullari
mikrousullar
makrousullar
So‘rovlar,
xufyona
iqtisodiyot
ishtirokchilarini
tanlama
kuzatuvlar
To‘g‘ridan-to‘g‘ri (bevosita)
bilvosita
Monetar
usullar
Soliq
tekshiruv
lari
Ish bilan
bandlik
tarkibi
vanatijalari
bo‘yicha
usullar
Balans
usuli
(to‘g‘ri) usullardan foydalaniladi: xufyona iqtisodiyotning miqyosini
baholash uchun so‘rovlar, ochiq tekshirish usuli va iqtisodiy-huquqiy
tahlilning maxsus usullari.
1. So‘rovlar.
So‘rov orqali o‘tkaziladigan tadqiqotlar
ijtimoiy izlanishlar
yordamida amalga oshiriladi. Masalan, anonim intervyu usuli. Bunda
intervyuda qatnashayotgan respondentlarni shartli ravishda 4 guruhga
ajratish mumkin:
•
“yashirin
faoliyatchilar”
–
noqonuniy
iqtisodiy
munosabatlarni amalga oshiruvchi va buni tan olishga tayyor bo‘lgan
shaxslar;
•
“bevosita kuzatuvchilar”
– yashirin muhitda bo‘lib, uni
ichidan kuzatayotgan, lekin noqonuniy bitimlarda qatnashayotganini
qayd etmaydigan shaxslar;
•
“tashqi kuzatuvchilar”
– yashirin iqtisodiyotni u yoki bu
faoliyatiga baho beruvchi respondentlar bo‘lib,
ular bu faoliyatga
qo‘shilmaydi yoki qo‘shilganini tan olmaydi.
•
Dostları ilə paylaş: