Ramiz Dəniz
asar-e Xace Nəsirəddin Tusi”
Yüklə 2,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Zic Elxani”
- “Hindistan astronomiyası”
- Corc Vaşinqton Xristofor Kolumb və dünya əhəmiyyətli kəşf
- Xristofor Kolumb (1451-1506)
- “Riyaziyyatçılar Xuntası”
- “Səyahətnamə”
|
asar-e Xace Nəsirəddin Tusi” (“Xacə Nəsirəddin Tusi- nin həyat və yaradıcılığı”) əsərində sovet alimlərinin tədqiqatlarına əsaslanıb yazır ki, “Azərbaycanlı Nəsirəddin Tusi Qafqazda çox böyük bir rəsədxana yaratmışdı. Onun yaratdığı astronomik cədvəlləri araşdırarkən sovet alimləri müəyyən ediblər ki, Tusi Amerika qitəsinin coğrafi koordinatlarını bilirmiş. Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, Kolumb Amerikanı iki əsr sonra kəşf edib”. 1
1
M. T. Müdərris Rüzavi. Əhval və asar-e Xace Nəsirəddin Tusi. II nəşr. Tehran, “Gülşən”, 1991.
272 Səyahətə yollanan Kolumb kimin köməyindən istifadə edəcəyini çox yaxşı bilirdi. Onun bir qeydini göstərmək lap yerinə düşərdi. O, yazır: “Bu dünyanı təsvir edən Ptolemey və başqaları güman edirdilər ki, o kürəvidir və hesab edirdilər ki, bu yarımkürə də üzərində olduqları o biri yarımkürə kimi kürədir. Bu sonuncunun mərkəzini isə onlar Arin adasında yerləşdirdilər. Bu isə ekvatorun aşağı, Ərəbistan və İran körfəzləri arasında yerləşmiş, çevrəsini isə Portuqaliyadakı San-Visente burnunu keçərək qərbə doğru və şərqdə isə Kanqara və Seresdən keçirirdilər”. 1
Kolumb qeyd edir ki, Arin adası Şərq yarımkürəsində 90 0 -lik meridiandadır. Həmin ada Ərəbistan və İran körfəzləri arasında ekvatordan aşağı yerləşir. Bu isə yalnız Seyşel adaları ola bilər. Həmin adaların Qrinviçə nisbətən uzunluq koordinatı 53 0 -dir. Bunu 90 0 -yə tamamlayanda 34 0
nəticə, demək olar ki, eynidir. Bu ondan xəbər verir ki, məşhur dəniz səyyahı özünün birinci səyahətinə yola düşməmişdən xeyli əvvəl Marağada tərtib olunan astrono- mik cədvəl ilə tanış idi. Necə olsa da, həmin cədəvldə 256 şəhərin coğrafi koordinatları göstərilmişdir. İspaniyanın Kordova şəhərindən tutmuş, Çinin Pekin şəhərinə kimi
1
Христофор Колумб. Москва, «Путешествие», 1952. стр. 391
273 düzgün koordinatlar barəsində coğrafiyaşünaslarda və xəritəşünaslarda səlis məlumat yaranırdı. Özbəkistan Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü T. N. Karı Niyazov Səmərqənd, Buxara, Herat, Oş və Xocənd şəhərlərinin uzunluq koordinatlarını tədqiq edərək nəticədə başlanğıc meridianın Qrinviçdən 32 0 qərbdə olduğunu müəyyən etmişdi. Deməli, “Zic Elxani” əsəri peşəkar səviyyədə dəqiq işlənilib başa çatdırılmışdır. Tarixdən məlum olduğu kimi Kolumb səyahətə başalmaqdan ötrü, Kanar adalarından bilavasitə keçid dayanacağı kimi istifadə etmişdi. Axı, həmin keçid zamanı o, Kanar adalarından başqa Yaşıl Burun, Azör və Madeyra adalarından da istifadə edə bilərdi. Erkən orta əsrlərdə bu adı çəkilən adalardan əlavə Atlantik okeanının qərb hissəsində Xaldat və ya Səadət adı altında naməlum adaların yerləşməsi haqqında kifayət qədər məlumatlar vardı. Lakin heç kim həmin coğrafi məntəqəyə gedib çıxa bilmirdi. Xaldat və ya Səadət adalarının harada yerləşməsi qədim və orta əsr alimlərini həddindən artıq çox maraqlandırırdı. Bəzi alimlər, hətta həmin adaların Qrinviç meridianından 35 0 qərb istiqamətində yerləşdiyini bildirirdilər.
274 Bu məsələ ilə ciddi maraqlanan ingilis alimi Q. R. Kaye yazdığı “Hindistan astronomiyası” əsərində göstərir ki, Səadət adaları Qrinviçdən 35 0 qərbdədir. 1
Maraqlıdır Q. R. Kaye nəyə görə belə fikirdədir? Həm qədim, həm də orta əsr alimlərinin əksəriyyəti üçün Səadət adaları Alantik okeanının qərb hissəsində təsəvvür edilirdi. Həmin adaların mövcud olması yalnız Köhnə dünyanın sərhədinə yaxın bir yer idi. Deməli, Kaye heç bir elmi əsas olmadan həmin adaları Qrinviç meridianından 35 0 qərb istiqamətində göstərmişdir. Məlum olduğu kimi Atlantik okeanından 35 0 qərb istiqamətində, alimlərin diqqətini özlərinə cəlb edən, belə bir mühüm adalar yerləşmir. Biruni bu haqda yazır: “Bəzi alimlər başlanğıc uzun- luğunu Səadət adalarından, bəziləri isə Qərb dənizinin sahilindən hesablayırlar. Bunların arasında fərq 10 0 -dir”.
Tusinin müasiri olan İspaniyada yaşamış ərəb coğrafiya- şünası Əli ibn Səid əl Məğribi əl Əndəluzi (1214-1274) Xaldat adaları barəsində yazır: “Yer kürəvidir. O hər tərəfdən su ilə əhatə olunmuşdur. Su və Yer göyün mərkə- zində, ürəyində yerləşmişdir. Yerin firlandığı çevrə 36 0 –dir. Hər dərəcə və dərəcənin yarısı 100 milə bərabərdir. Hər mil 4000 dirsəyə bərabərdir.
1 Г. Р. Кайе. «Индийская астрономия». 1924. стр. 52
275 Yerin yaşayış hissəsi – cəzair Xaldatdan Sili adalarına qədər 180 0 -dir. Cəzair Xaldat Qərb bəhr – mühitindədir. Sili adaları isə Şərq bəhr mühitindədir”. Əli əl Əndəluzi Yer kürəsinin hər tərəfdən su ilə əhatə olunduğunu və yerin yaşayış hissəsinin hansı məntəqələ- rindən başlandığını açıq şəkildə bildirmir. Dəqiq göstəri- lmir Cəzair Xaldat hansı adalar ola bilər, lakin həmin ada Qərb bəhr mühitində yerləşdiyindən bəzi alimlər müəyyən edir ki, həmin məntəqə orta əsrlərdə alimlər və dənizçilər üçün məlum olan ya Kanar, Madeyra, ya da ki, Azör adalarıdır. Bunun təkzibini bir qədər aşağıda verəcəyəm. O ki, qaldı Şərq bəhr – mühitində Sili adalarının göstər- məsi, bunu da müəyyən etmək lap yerinə düşərdi. Həmin dövrdə, meridianların dəqiq bölgüsü baş vermədiyindən Asiya qitəsinin şərq sahillərini, əsasən İndoneziya arxipela- qının qurtaracağını – Molukk, Sulu və Yeni Qvineya adala- rını – Şərq bəhr mühiti kimi başa düşürdülər. Artıq Əli əl Əndəluzi hələ XIII əsrdə Yer kürəsinin Şərq yarımkürəsi- nin başalnğıcı ilə qurtaracağını göstərməyə cəhd etmişdi. Əlbəttə, Cəzair Xaldatın harada yerləşməsi Marağa rəsədxanasında işləyən alimlərin də diqqət mərkəzində olmuşdu. Tusi ilə birlikdə işləmiş Suriya alimi Qriqori Əbül Fərəcin bu barədə qeydi: “Yunan alimlərinin fikrincə, Yerin yaşayış olan hissəsi qərbdən başlayır, bunlara Səadət
276 və yaxud Xaldat deyilir. Bunlar dənizin sahilindən təqribən 10 0 uzaqdadır. XIII əsrin məşhur coğrafiyaşünası və tarixçisi Azərbay- can alimi Mahmud Qəzvini də Səadət və ya Xaldat adasını Atlantik okeanının qərb sahilində yerləşdiyini bildirir. Rəsədxananın digər məşhur alimi Mahmud ben Masud Qütbəddin Şirazi həmin adalar barəsində yazırdı: “Ptole- meyə və başqa alimlərə görə uzunluğun başlanğıcı Cəzair Səadət və Cəzair Xaldat adlanan altı adadan hesablanır ki, bunlar “okean” adlanan Qərb dənizində yerləşmişdir. Qədimdə bu adalarda yaşayış var idi. Bunlar Həbəş torpağı qarşısındadır. İndi bu adalar su ilə örtülmüşdür”. Beləliklə, Marağa rəsədxanasında çalışan alimlərin ikisi, Qriqori Əbül Fərəc və Qütbəddin Şirazi cəzair Səadətin və yaxud cəzair Xaldatın altı adadan ibarət olduğunu və onların Qərb dənizində başalnğıc meridianında yerləşdiyini göstərirlər. Maraqlıdır, görəsən onlar hansı adaları nəzərdə tuturdular? Bu məsələyə bir qədər aşağıda qayıdarıq. Hələlik isə bu açıqlama ilə daha bir alimin fikri ilə tanış olmaq yerinə düşərdi. Ərəb alimi Hərrani (XIV əsr) bu haqda yazırdı: “O ki qaldı Qərb torpağına, o Qərb zülmət bəhr – mühitindən başlayır. Bu elə bir dənizdir ki, onun o biri tərəfində heç kəs olmamış və bilmir ki, bunun ardında nə var. Burada külli miqdarda üzərində həyat olan adalar
277 vardır. Bunlardan ikisinə cəzair Xaldat deyilir. Bunların ikisi ən böyük adadır”. Hərraninin bu sözləri H. Məmmədbəylini heyrətləndir- miş və o, bu məsələyə dair öz fikrini belə bildirmişdi: “Hərraninin belə bir qeydi doğrudan da, diqqəti cəlb edir.. ...Bunlardan ikisi; yəni, Kuba və Haiti adaları o birinə nisbətən olduqca böyükdür. Bunu həmin adaların nisbi ölçülərinin sxemində görmək olar. Deməli, Hərraninin dediyinə görə ancaq Kuba və Haiti adaları cəzair Xaldatdır”. 1
Bir çox alimlər də belə fikirləşirdilər. Lakin bunu heç də sensassiya xarakterli bir məlumat adlandırmaq olmaz. Alimlər belə düşünürdülər ki, Qərb torpağının sərhədində yerləşən Antil adaları və onun tərkibində olan iki böyük Kuba ilə Haiti adaları elə cəzair Xaldadır. Bunu onunla izah edirlər ki, Antil adaları çoxlu adalardan və onlardan ikisi isə daha böyükdür. Şəxsən mən belə bir izahata təkzib vermək məcburiyyətindəyəm. Hərraninin göstərdikləri ada- ları heç də Antil adaları ilə müqayisə etmək lazım deyil. Orta əsr alimləri Antil adalarını Asiya qitəsinin şərq sahilində, Yaponiyanın yaxınlığında göstərirdilər. Həmin dövrdə Amerika qitəsi mövcud olmadığından, heç kim, orta
1 H. C. Məmmədbəyli. Mühəmməd Nəsirəddin Tusi. Bakı, “Gənclik”, 1980. səh. 160-161
278 əsr xəritələrində təsvir edilən Antil adalarını Amerika qitəsinin şərq sahilində göstərə bilməzdi. Düzdür, bir çox alim və coğrafiyaşünaslar Antil adalarını Qərb dənizinin qərb sahilində göstərdilər. Lakin bu o demək deyil ki, Hərrani indiki Antil adaları haqqında məlumat vermək istəyirmiş. O ki, qaldı orada çoxlu adaların olması və həmin adalardan ikisinin böyüklüyünə görə fərqlənməsi, bu Kuba və Haiti adalarına şamil olunmur. Həmin adalar Asiya qitəsinin şərq hissəsində göstərilirdisə, bu yalnız indiki Filippin adalarına şamil oluna bilər. Həmin arxipelaqda yeddi minə yaxın ada var və onlardan ikisi Luson və Mindanao böyüklüyünə görə, həqiqətən də, başqalarından xeyli fərqlənir. Başqa adalara nisbətən Filippin adalarına gediş-gəliş az olduğundan, Avropada həmin arxipelaq barəsindəki məlumat yox dərəcəsində idi.
279
Xristofor Kolumb 1451-ci ildə İtaliyanın Genuya şəhərinin şərq hissəsinə yaxın olan bir yerdə Porta-del- Olivellada, toxucu ailəsində anadan olub. Məhəbbətini dənizə bağlayan X. Kolumb ilk səyahətini 1474-1475-ci illərdə Genuyadan Xios şəhərinə etmişdi. 1476-cı ildə o, Xios adasından Flandriyaya yollanarkən Portuqaliya sahillərində bədbəxt hadisə ilə üzləşir və gənc dənizçi Lissabona getməli olur. Növbəti ildə Kolumb İngiltərəyə, İrlandiyaya və İslandiyaya gedib çıxır və oradan Portuqaliyaya qayıdır. Beləliklə, gələcək admiral Avropanın şimal-qərb hissəsində yerləşən mühüm coğrafi məntəqələri gəzib dolaşmağa müvvəfəq olmuşdu. Artıq o, adi yox, peşəkar bir dənizçi kimi formalaşmışdı. Kolumb 1479-cu ildə Madeyra adalarında və ya Portu- qaliyada Felipa Moniz da Perestrella ilə evlənir və onun sayəsində Madeyra adalarında məskunlaşır. Praktiki navi- qasiya üzrə ilkin məktəbini o, Madeyra adalarında Portu-
280 Santuda keçir. Oradan Azör adalarına səyahət edəndən sonra dənizçilik elminin kursunu, 1482 və yaxud 1483-cü ildə Afrikanın Qvineya körfəzinə gedən ekspedisiyalarda başa çatdırır.
Xristofor Kolumb (1451-1506)
Bütün bu səyahətlər Kolumbun dünyagörüşünün artmasında böyük rol oynayır və o, bacarıqlı bir gəmi kapitanı kimi xeyli püxtələşirdi. Paralel olaraq o, peşəkar
281 dənizçi kimi praktiki kurs keçir və ekspedisiyaları təşkil edən adamların, bir kapitan kimi etimadlarını qazanırdı. Kolumb okeanda və ya dənizdə cərəyanlarla, küləklərlə, gözlənilməz halda baş verən fırtınalarla, ştil ilə, qeyri-adi havada gəmini necə idarə etməklə, ulduzların göydə yerləşməsi və onlardan naviqasiyada istifadə etməklə məşğul olurdu. Hindistana və Çinə getmək üçün həmin dövrdə yalnız bir yol məlum idi, o da ki, Dəməşq, Təbriz və Pekinə kimi davam edən “ipək yolu”. Ticarətə, səyahətə, o cümlədən, Roma papasının və Avropa hökmdarlarının göstərişi ilə diplomatik missiyaya yollananlar - Əbu əl Həsən Əli əl Məsudi, Qranadalı Əbu Həmid əl Qarnati, Covanni del Plano Karpini ilə Benedikt Polşalı (Vrotslavlı), Andre Lanjümo, Gilyom (Villem) Rubruk, Nikollo, Maffeo və Marko Pololar, Ruy Qonsales Klavixo və Nikollo Konti – Asiya qitəsinə Kiçik Asiya yarımadasından və Levantdan daxil olurdular. Lakin həmin yol həddindən artıq uzun sayılır və Yaxın Şərqdə Osmanlı Türkiyənin tam nəzarəti altında idi. Gətirilən mallara xeyli vergi tələb olunduğun- dan tacirlər çətinliklərlə üzləşirdilər. Həmin ölkələrə dəniz yolu ilə getməkdən ötrü, Afrika qitəsini dövrə vurmaq ön plana çəkilirdi.
282 Kolumb hələ Portuqaliyada olarkən, Hindistana qərb yolu ilə getmək üçün özünün elmi cəhətdən əsaslandırılmış layihəsini hazırlayır və 1484-cü ildə onu Portuqaliyanın kralı II Juana təqdim edir. Onun fikri çox sadə idi: biri tam düzgün, o birisi isə yanlışdır. Birincisi, (düzgün) Yerin kürə şəklində olması: ikincisi isə, (bilərəkdən yanlış) Yer kürəsinin böyük bir hissəsi quru torpaqla, Asiya, Avropa və Afrika qitələri ilə əhatə olunubdur. Bunu nəzərə alaraq, Avropanın qərb sahili ilə Asiyanın şərq sahilləri arasındakı məsafənin xeyli qısa olduğu müəyyənləşdirilir, yəni, qısa müddət ərzində Atlantik okeanını, qərb yolu ilə üzməklə gedib ya Yaponiya, Çinə və ya Hindistana çıxmaq olar. Lakin Avropa ilə Asiyanı ayıran okeanda təxminən 10000 km. (Yaponiyaya qədər) yol qət etmək lazımdır. Bu isə, dayanacaqdan istifadə etməyən hər hansı bir gəmi heyəti üçün həddindən artıq ağır bir iş sayılırdı. 1
Böyük Coğrafi kəşflər gəmiqayırmada, naviqasiyada və coğrafi biliklərin əldə olunan nailiyyətlər nəticəsində həya- ta keçirilməyə başladı. Portuqallar və ispanlar müasir gəmi sayılan açıq okeanda küləyə qarşı dalğalarla üzən, yüngül, manevrli, itisürətli və çoxtutumlu karavellanı düzəltməyi öyrəndilər. Kompasdan istifadə etmək və xəritəşünaslığın
1
И. П. Магидович, В. И. Магидович. Очерки по истории географи- ческих открытий. II том. Москва, «Просвещение», 1982. стр.14
283 inkişafı açıq okeanda üzməyə imkan verirdi. Həmin dövr üçün Yerin kürə şəklində olması fərziyyəsi beynlərə həkk olduğundan, dənizçilərin qərbə yollanıb, Şərqdə yerləşən nağıllar ölkəsinə çatmaq üçün əminlik yaradırdı. 1
XV əsrdə yaşamış italyan alim-humanist, kosmoqraf və astronom Paolo del Pottso Toskanelli (1397 Florensiya - 1482), humanist Pyetro Martire (Əzablı Pyotr) da belə fikirləşirdi. Belə bir səyahətin reallığı barəsindəki fikri Arisotel, Evdoks Knidski, Posidoni, Eratosfen, Pifey, Böyük Plini, Pomponi Mela, Strabon və Plutarx kimi dahilər də bölüşdürürdülər. Orta əsrlərdə isə Vahid okean nəzəriyyəsini kilsə də qəbul etmişdi. Belə bir nəzəriyyəni İslam dünyası, o cümlədən, onun məşhur alimləri Əli əl Məsudi, Mühəmməd Əl-Xorezmi, Bəttani, Əbu Reyhan Biruni, Mahmud əl Xocəndi, İdrisi və Nəsirəddin Tusi də bölüşdürürdülər. Genuyalıların nə dərəcədə ağıllı və bacarıqlı olduqlarını Portuqaliya kralı və onun əyanları çox yaxşı başa düşürdü- lər. Bunu nəzərə alan kral kral II Juan hər ehtimala qarşı Kolumbun layihəsini, Seutanın arxiyepiskopu Diyeqo Ortis de Villeqasın başçılığı altında, Portuqaliyanın ən istedadlı və bacarıqlı alimlərin və riyaziyyatçıların fəaliyyət
1 М. Л. Абрамсон, А. А. Кириллова, Н. Ф. Колесницкий и др.; Под ред. Н. Ф. Колесницкого. История средних веков: 2-е изд. испр. и доп. Москва, «Просвещение», 1986. стр. 391
284 göstərdikləri kiçik Lissabon akademiyasına – “Riyaziyyat- çılar Xuntası”na təqdim edir. Bu təşkilatın bir neçə üzvü yəhudi alimləri idi: o dövrün astrolyabiyasını və sektantını təkmilləşdirmiş usta Rodriqo və naviqasiya astronomiya- sının ustası Xose Vitsinqo. 1 Həmin adamlar dəqiq bilirdilər ki, layihədə göstərilmiş uzunluq barəsindəki ölçülər və həmin ölçülərə dair verilmiş məsafələrdə uyğunsuzluq var. İş ondadır ki, onların özlərində də Yer kürəsinin uzunluğunun dəqiq ölçüsü yox idi, lakin alimlər əmin idilər ki, Kolumb öz hesabatlarında düçgün deyil. Lap dəqiq dəqiq bilinmir həmin şura hansı qərar çıxarır, lakin o, məlumdur ki, 1485-ci ildə çıxarılan qərar gözlənildiyi kimi Kolumbun xeyrinə olmamışdır. Kolumb isə komissiya iştirakçılarına sübut etməyə çalışırdı ki, Asiya qitəsinin şərq sahillərinə Qərb yolu ilə çatmaq çətin olsa da bu mümkündür. Portuqaliya bundan əvvəlki və sonrakı illərdə Atlantika- nın qərb hissəsində naməlum torpaqları axtarmaqla, demək olar ki, Kolumbun layihəsini praktik cəhətcə yoxlayaraq, heç bir müsbət nəticə əldə edə bilməmişdi. Həmin uğursuzluğun səbəbi vardı.
1 Ч. Верлинден. Покорители Америки. Ростов-на-Дону, «Феникс», 1997. стр. 21
285
Avropada məşhur alim kimi tanınan Biruni sıfırıncı meridianı Qrinviç meridianından 25 0 qərb istiqamətində göstərdiyi üçün portuqal dənizçiləri Antiliya və Səadət adalarını məhz həmin meridianda və yaxud ona yaxın bir yerdə axtarmışdılar. Yəni, “Riyaziyyatçılar Xuntası”nın rəhbərliyinin göstərişilə Portuqaliyada təşkil edilən ekspe- disiyalar Biruninin təyin etdiyi sıfırıncı meridianından qərb istiqamətində çox uzaqlaşmamalı idilər. Məhz bu səbəbdən Antiliya və Səadət adalarını axtaran ekspedisiyalar üçün,
286 indiki Amerika qitəsi ilə üzləşmək, qeyri-real sayılırdı. Portuqaliya özü üçün təyin etdiyi sıfırıncı meridianı sirr kimi saxlasa da, Kolumb portuqalların, Biruninin qoyduğu meridiandan başlanğıc meridianı kimi istifadə etmələrin- dən şübhələnmişdi. Belə olan halda Atlantik okeanının qərb istiqamətində gizlin qalan iri bir qitənin aşkarlanması mümkün deyildi. Elə portuqalların Van Olmenin başçılığı altında 1487-ci ildə təşkil etdikləri ekspedisiyanın, okeanın qərb hissəsində axtarışlarla məşğul olması Kolumbu azacıq olsun da narahat etməmişdi. Biruninin göstərdiyi sıfırıncı meridian- da Antiliya və ya Səadət adaları yox idi. Portuqal dənizçilərindən fərqli olaraq, Kolumb Tusinin təyin etdiyi sıfırıncı meridiandan başlanğıc meridianı kimi istifadə etməsini, qarşısına bir məqsəd kimi qoymuşdu. O əmin idi ki, məhz həmin meridianın xətti naməlum iri bir torpağın şərq sahilindən keçə bilər. Kolumb İspaniyada olarkən Antonio Marçenanın köməkliyi ilə, İspaniya monarxlarının böyük nüfuz sahibi olan, hersoq Medinaseli, don Luis de la Serda ilə tanış olur. Genuyalının layihəsi hersoqun xoşuna gəlir və o, bu haqda kraliça İzabellaya məlumat verərək, layihənin reallaşması inkar edilsə, onda ekspedisiyanı şəxsən özü-öz hesabına təşkil edəcəyini bildirir. Kraliça Kolumb ilə tanış olmaq
287 üçün 1486-ci il mayın 1-də onu Kordovadakı Alkasar sarayına dəvət edir və maraqlı dialoqdan sonra Genuyalı- nın layihəsini xüsusi komissiyanın müzakirəsinə verir. İlk dəfə komissiya Kordovada sonra isə məşhur universitet şəhəri sayılan Salamankada toplaşır. İzabellanın dini atası sayılan Ernando Talaveranın başçılığı altında monaxlardan və kral əyanlarından təşkil edilmiş həmin komissiya 4 ildən sonra mənfi qərar çıxarır. Cavabın uzanmasını görən Kolumb ruhdan düşmür, nəzərdə tutduğu ekspedisiyaya daha ciddi hazırlaşmaq üçün boş vaxtında yalnız elmi kitablar oxumaqla məşğul olur. Əksəriyyət ədəbiyyatını coğrafiyaya və kosmoqrafiyaya aid olan kitablar təşkil edirdi. Yəni o, yalnız maraqlandığı sahəni daha mükəmməl öyrənməyə çalışırdı. Xüsusən də Kolumb venetsiyalı Marko Polonun “Səyahətnamə” kita- bını daha çox oxumuş və həmin kitabın səhifələrində çox- saylı qeydlər qoymuşdu. Yeni tarixin və müstəmləkəçilik dövrünün alimi akademik Çarlz Verlindən “Xristofor
Yüklə 2,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|