Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Statistika Komitəsindən al
Yüklə 237,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kərəm HƏSƏNOV B ir ay əvvəl Naxçıvana gə- lərkən Duzdağ yolundan
- Kamal FƏRƏCOV Naxçıvan Muxtar Respublikası Təhsil Nazirliyinin aparıcı məsləhətçisi
- Cəmiyyəti formalaşdıran, inkişaf etdirən əsas amillərdən biri də təhsildir. Güclü ideyaların insan fəaliyyətinin bütün sahələrinə, o
- Bu sırada xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların təhsilinə göstərilən diqqət ayrıca qeyd olunmalıdır. Naxçıvan tarixindən
- Şöbələr: 545-81-44, 545-51-18 Müxbirlər: 545-75-21, Faks: 544-52-52 E-mail: serqqapisi@nakhchivan.az Nömrəyə məsul
- Tiraj: 1050. Sifariş № 568 Baş redaktor
|
Xəbərlər şöbəsi Cari ilin ilk altı ayında 9 min 654 müştəriyə yeni bank hesabı açılıb Yeni istehsal müəssisələri əhalinin məşğulluğunun təmin olunmasında da mühüm rol oynayıb. Müasir texnoloji avadanlıqlardan səmərəli istifadə etməyi bacaran ixtisaslı mütəxəssislərin hazırlanması da diqqət mərkəzində saxlanılıb, müəssisədə çalışan işçilərin ixtisasartırma kurs- larında iştirakı təmin olunub. Bu da imkan verir ki, istehsal prosesi yerli mütəxəssislər tərəfindən həyata keçirilsin. -
B ir ay əvvəl Naxçıvana gə- lərkən Duzdağ yolundan doğma şəhərimizi, gözoxşayan, say- rışan ulduzları xatırladan elektrik lampalarının bərq vurduğu ecazkar bir mənzərəni seyr edərək, – mən bura gələndə gördüyüm zülmətə qərq olmuş, ümidi çıraq işığına qalmış Naxçıvan indi dünyanın ən gözəl şəhərlərinə bənzəyir. Bu, ina- nılmazdır. Gərək mən də ata yur- dunda bu gözəlliyə yaraşan bir fərdi ev tikdirəm, – deyən, uzun illərdir, Avropada yaşayan, biznes fəaliyyəti ilə məşğul olan dostum Tahir Nax- çıvanda olduğu iki gün ərzində vaxt tapıb fərdi yaşayış evlərinin tikintisi ilə məşğul olan briqada ilə görüşdü və evin layihəsini də onlara verib getdi. Amma Tahirin getməsindən bir ay vaxt keçməsinə baxmayaraq, heç bir əlaqəmiz yox idi. Dörd zavodun bir ünvanı 3 Naxçıvan tarixi ilə bağlı oxuduğum ma- teriallarda tez-tez qarşıma çıxan maraqlı nekropollar diqqətimi o qədər çəkdi ki, bu barədə araşdırmalar aparmağa başladım. Sonra öyrəndiklərimi oxucularla bölüşmək qərarına gəldim. Nekropol nədir? Nekropol (Nekropolis) arxeoloji şəhərlərdə qəbiristanlıqların və toplu məzar yerlərinin olduğu əraziyə verilən addır. Əski yunan di- lində “nekros” (ölü) və “polis” (şəhər) söz- lərindən yaranıb. Antik dövrdəki şəhərlərdə məzar yerlərinin günümüzdəki şəhərlərdən fərqi indiki vaxtda daha çox məskunlaşma yerlərinə uzaqda və şəhərin xaricində olan məzarların o dövrlərdə şəhərlərlə iç-içə ol- masıdır. Arxeoloji tədqiqatlar zamanı Naxçıvan ərazisində Dizə, Qarabulaq, Plovdağ və Xornu nekropolları kimi qəbir abidələri tədqiq edilib. Bundan başqa, Xaraba Gilanda yerləşən Xalı-Keşan, Mərdangöl, Muncuqlutəpə nek- ropollarının materialları da tarixi dövrlərin xarakteristikasını vermək üçün dəyərli mənbə rolunu oynayır. Quzey, Əbrəqunus, Ləkətağ, Göydərə, Göynük, Ərəzin, Dizə nekropolları və sair kimi neçəsi bu torpağın tarixinin qə- dimliyindən soraq verir. Muxtar respublikamızda yerləşən nekro- pollardan ən maraqlılarının tarixinə və onlar haqqında olan tədqiqatlara diqqət yetirək.
Naxçıvan şəhərinin şimalında Tunc dövrünə aid arxeoloji abidədir. Abidə 1968-ci ildə təsərrüfat işləri aparılan vaxt qəbirlər dağıdılaraq təsadüfən aşkar olunub. Düzbucaqlı formalı qəbirlərin üstü uzunluğu 1, eni 0,5, qalınlığı 0,2-0,3 metr olan daş plitələrlə örtülmüş vəziyyətdə olub. Qəbirlər şimaldan cənuba, həmçinin şimaldan qərbə doğru istiqamətlənib. Skeletlərin qa- lıqları pis vəziyyətdə olub. Qəbirlərdən birində cənubdan qərbə istiqamətlənərək bükülü və- ziyyətdə olan skelet salamat qalıb. Naxçıvanın Orta və Son Tunc, həmçinin İlk Dəmir dövrü qəbir abidələri üçün kollektiv dəfn adəti səciyyəvidir. Qəbirlərdən zəngin maddi-mədəniyyət nümunələri – boyalı gil qablar, müxtəlif formalı tunc bəzəklər (bilərzik, üzük, sırğa və sair), ayrı-ayrı minerallardan hazırlanmış muncuqlar tapılıb. Gil məmulatı içərisində çəhrayı rəngli, üzəri qara, qəhvəyi, qırmızı və sarı rənglərlə naxışlanmış boyalı qablar xüsusi incə zövqlə hazırlanıb. Naxçı- vanın məişət abidələrinin stratiqrafiyasına, həmçinin arxeoloji materialların texnoloji analizinə əsasən, Naxçıvan nekropolu e.ə. II minilliyin ortaları və sonuna aid edilir. Nek- ropoldan əldə olunmuş materiallar Naxçıvan Dövlət Tarix Muzeyində saxlanılır.
I Naxçıvan nekropolu Naxçıvan nekropolu yaxınlığında Antik dövrə aid arxeoloji abidədir. 1970-ci ildə tikinti işləri aparılarkən aşkar edilib. Sahəsi 1,9 hektar olan abidə dağıdılmış altı küp qəbirdən ibarətdir. Abidədən əldə olunmuş materiallar hərbi qulluqçu Peters tərəfindən nömrələnərək Gürcüstan Dövlət Tarix Muzeyinə verilib. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində qəbirlərdən çəhrayı rəngdə bişi- rilmiş gil qablar, üzəri qırmızı boya ilə örtü- lərək sığallanmış, bəzən isə cilalanmış sadə qablar, boz rəngli gil məmulatı, gümüş və tuncdan hazırlanmış bilərzik, sancaq, üzük və sırğalar, şüşə və əqiq muncuqlar, iki şüşə möhür, Makedoniyalı İskəndərə aid bir ədəd gümüş draxma əldə olunub. Nekropolun ta- pıntıları e.ə. IV-III əsrlərə aid edilir.
Naxçıvan-Şahbuz avtomobil yolunun sol tərəfində, hərbi şə- hərciyin qurtaracağında yerləşən Antik dövrə aid arxeoloji abidədir. Nekropol 1990-cı ildə tikinti işləri aparılarkən aşkar olunub. Tikinti zamanı küp qəbirlər və onlardan aşkar olunmuş maddi-mədəniyyət nümunələri ziyan çəkib. Abidədə mövcud olan materiallar mütəxəssislər tərəfindən toplanılaraq Naxçıvan Dövlət Tarix Muzeyinə təhvil verilib. Tapıntılara əsasən, nekropol e.ə. II-I əsrlərə aid edilir.
Şərur rayonunun Maxta kəndinin şimal-şərqində, Naxçıvan-Sədərək avtomobil yolunun sol tərəfində yerləşən Antik dövrə aid arxeoloji abidədir. Nekropola aid küp qəbirlər 1988-ci ildə su hovuzunun yerləşdiyi təpədə aşkar edilib. Küp qəbirlərdən əldə edilən qablardan yalnız birinin (qum qarışığı olmayan gildən hazırlanaraq boz rəngli, hər iki üzdən çəhrayı boya ilə örtülmüş küpətipli qab) sınığı saxlanılıb. Abidənin II- III əsrlərə aid olması ehtimalı irəli sürülsə də, hələ ki ətraflı tədqiq edilməyib.
Muncuqlutəpə nekropolu Ordubad rayonu ərazisində, Plovdağ Tunc dövrü abidəsi ilə Xaraba Gilan orta əsrlər şəhər yeri arasında, Gilançayın qolu olan (yayda quruyan) Xalı- Keşan çayının sağ sahilində, kiçik təpənin üzərində yerləşir. Təpənin üzəri düzdür, quru- luşuna və coğrafi mövqeyinə görə sanki süni surətdə yaradılıb. Burada, təqribən, 1600-1700 kvadratmetr sahədə 33 sərdabətipli qəbir kom- pleksi tədqiq olunub. Qeyd edək ki, tədqiqatçılar Muncuqlutəpə nekropolunun sərdabələrini çoxdəfnli qəbirlərin ən yaxşı nümunələri hesab edirlər. 1 nömrəli sərdabə düzgün olmayan dördbucaqlı plandadır, cənub-qərb istiqamə- tindədir. Örtük daşları saxlanmayıb, kameranın ölçüləri 1,4x1,2x0,89 metrdir. Qəbrin şimal- qərb küncündən bir ədəd kiçikhəcmli, çəhrayı gilli, düz oturacaqlı, düz divarlı, ağız hissəsinin bayır tərəfində iki ədəd qarşı-qarşıya şiş çı- xıntıları vardır. 2 nömrəli sərdabə tamamilə dağıntıya məruz qaldığından iki ədəd mun- cuqdan başqa material əldə edilməyib. 3 nömrəli sərdabə düzgün olmayan dördbucaqlı formasındadır. Örtük daşları saxlanmayıb. Ət- rafına dördbucaqlı planda daş döşənib, perimetr üzrə ensiz, uzun daşlar düzülüb. Qəbrin cənub divarının qərb tərəfi nisbətən kameranın içərisinə tərəf işlənib. Ona görə də qəbrin qərb tərəfi şərq tərəfindən 40 santimetrə qədər ensizdir. Sərdabənin qərb divarına bir ədəd sal daş dikinə qoyulub, qalan divarları isə üfüqi dü- zülmüş müxtəlif qalınlıqlı daşlarla işlənib. Mənbələrdən öyrənirik ki, qəbrin içərisi dağıdılıb və qarət olunub. Qəbirdən ucları birləşməyən tunc qolbaq, ucları bir-birinin üzərində olan tunc həlqə, əqiq muncuqlu iki sırğa, səkkiz ədəd əqiqdən, iki ədəd də sürmədən hazırlanmış eninə deşikləri olan muncuq, iki ədəd ağ mər- mərdən hazırlanmış muncuq, üzərində üfüqi və şaquli yapma bəzəkləri olan boz və çəhrayı gilli qab fraqmentləri tapılıb. Qeyd edək ki, Naxçıvan ərazisində daha çox sayda nekropollar mövcuddur. Nekropollar haqqında geniş məlumatı “Naxçıvan Ensiklo - pediyası”, “Naxçıvan tarixi”, AMEA-nın müxbir üzvü Vəli Baxşəliyevin müəllifi olduğu “Naxçıvan arxeologiyası”, “Azər- baycan arxeologiyası” adlı kitablardan əldə edə bilərsiniz. Mütəxəssislər nekropollar haqda nə de- yirlər?
Bu nekropollar haqqında oxuyarkən tarixin səssiz carçıları olan abidələrin əhəmiyyəti nədir? – sualı yarandı beynimdə. Sualımı AMEA-nın müxbir üzvü Fəxrəddin Səfərliyə ünvanladım. Alim bildirdi ki, qəbiristanlıqlar da çox mühüm tarixi abidələrdir. İslamaqə- dərki qəbiristanlıqlarda qədim insanların hə- yata keçirdiyi dəfn adətləri, arxeoloji tədqi- qatlar zamanı qəbirlərdən əldə olunan mad- di-mədəniyyət nümunələri tariximizin bir sıra problemlərinin öyrənilməsində müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. İslamın qəbulu ilə dəfn adətləri sadələşdirildi. Bu dövrdə qəbirlərin üstünə qoyulan başdaşı, sənduqə, daşdan hazır lanmış qoç və qoyun fiquru tipli xatirə abidələri, xüsusilə onların üzərində həkk edilən müxtəlif məzmunlu kitabələr, təsvir və ornamentlər tarixi mənbə kimi öyrənilir. Bu kitabələr keçmişdə yaşamış bir sıra gör- kəmli şəxsiyyətlərin, o cümlədən dövlət xa- dimlərinin, alimlərin, sənətkarların adlarının, titullarının, vəfat tarixlərinin, onların yaşa- dıqları dövrdə cəmiyyətin həyatında tutduqları mövqenin, qəbirlərinin yerinin, mənsub ol- duqları yaşayış məskənlərinin dövrünün ay- dınlaşdırılmasında xüsusi rol oynayırlar. AMEA-nın müxbir üzvü Vəli Baxşəliyev də nekropollarla bağlı bir çox maraqlı mə- qamlara aydınlıq gətirib. O, “Azərbaycan arxeologiyası” kitabında yazır: “Qəbir abi- dələrinin tədqiqi olduqca əhəmiyyətlidir. Naxçıvanın qədim sakinlərinin dünyagörüşü ilə bağlı ən dəyərli materiallar qəbir abidə- lərinin tədqiqi zamanı aşkar olunmuşdur. Orta Tunc dövrünə aid qəbir abidələrinin tədqiqi bu dövrdə tək, cüt, kollektiv dəfnlərlə xarakterizə edilən torpaq və daş qutu tipli qəbirlərin üstünlük təşkil etdiyini göstərir. Bəzi qəbirlərin üzərində torpaq, ya da daş qarışıq torpaq kurqanlar düzəldilmişdir. Bəzi qəbirlərin ətrafı Qobustan, Nəhəcir və Şahtaxtı nekropolunda olduğu kimi, kromlexlə əhatə edilmiş, bəzilərinin ətrafı isə sal daşlarla dördkünc planda dövrəyə alınmışdır. Qə- birlərin üzərində kurqan düzəldilməsi, ya da kromlexlə əhatə edilməsi Günəşə olan inamla bağlıdır. Orta Tunc dövrünə aid bir qrup qə- birdə insan skeletinə rast gəlinməmişdir. Belə qəbir abidələrinə Kükü, Şahtaxtı, Çal- xanqala nekropollarında təsadüf olunur. Kükü nekropolunda tədqiq olunan kurqanların bi- rindən bütöv öküz skeleti aşkar edilmişdir. Şahtaxtı nekropolunda qəbirlərin birindən bütöv at skeleti aşkar olunmuşdur. Qəbirlərdə bütöv heyvan skeletlərinin ortaya çıxması, şübhəsiz ki, qədim insanların o biri dünyaya inamı ilə bağlı olmuşdur. Bu dövrə aid boz rəngli gil qablar üzərində rast gəlinən aypara təsvirləri Azərbaycanda məskunlaşan qədim tayfaların göy cisimlərinə sitayişi ilə bağlıdır”. Hər daşı-qayası qədim tarixdən xəbər verən Naxçıvan torpağının səssiz carçıları – Naxçıvan nekropollarının pıçıltılarına qulaq asdıq. Bu dəfə tariximiz haqqında gerçəklikləri onlardan öyrəndik. -
Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların sosial müdafiəsini güclən- dirmək məqsədilə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2013-cü il 18 dekabr tarixli Sərəncamı ilə təsdiq olunmuş və icrası uğurla başa çatdırılmış “2014-2015-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında sağlamlıq imkanları məhdud uşaq- ların təhsilə cəlbi üzrə Dövlət Pro - qramı” uşaqların cəmiyyətə inteq- rasiya olunması və təhsil almaları üçün əlverişli mühit yaratmışdır. Bu qəbildən olan uşaqlarla bağlı aparılan işin keyfiyyətinin yüksəldilməsini təmin etmək məqsədilə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2016-cı il 11 yanvar tarixli Sərəncamı ilə “2016-2020-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında sağlamlıq imkanları məhdud uşaq- ların təhsili və sosial reabilitasiyası üzrə Dövlət Proqramı”nın qəbul edilməsi muxtar respublikada sağ- lamlıq imkanları məhdud uşaqlara qayğının davamlı xarakter aldığının göstəricisidir. Proqramın qəbul edil- məsində əsas məqsəd sağlamlıq im- kanları məhdud uşaqların təhsil hü- quqlarını təmin etmək, onları tam və bərabərhüquqlu şəxsiyyət kimi formalaşdırmaqla özünə inam hissi yaratmaq, tədris prosesində müasir informasiya texnologiyalarından is- tifadə imkanlarını artırmaq, bu sahə üzrə müvafiq pedaqoji kadrlar hazır - lamaqdan ibarətdir. Proqramın ic- rasını həyata keçirmək məqsədilə Naxçıvan Muxtar Respublikası Təh- sil, Əmək və Əhalinin Sosial Mü- dafiəsi nazirlikləri, Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Ko- mitəsinin nümayəndələrindən ibarət komissiya yaradılmışdır. Komissiya sağlamlıq imkanları məhdud uşaq- larla bağlı yaranmış çətinliklərin aradan qaldırılması və bu sahədə görülən işlərə nəzarət edilməsi məq- sədilə muxtar respublikanın məktə- bəqədər, ümumtəhsil, tam orta, mək- təbdənkənar təhsil müəssisələrində, uşaq musiqi məktəblərində, Məhdud Fiziki İmkanlılar üçün Naxçıvan Regional İnformasiya Mərkəzində, Körpələr Evi və Ailələrə Dəstək Mərkəzində monitorinqlər aparmış- dır. Monitorinqlər zamanı bu qəbil- dən olan uşaqlarla fərdi qaydada söhbətlər təşkil edilmiş, Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu tərəfindən hazır - lanmış “Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan şagird haqqında məlumat ki- tabçası”nın işlənmə qaydası yoxla- nılmışdır. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 2014-cü il 20 iyun tarixli “Naxçıvan Muxtar Res- publikasının təhsil müəssisələrində elektron təhsilin təşkili ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Sərənca- mına uyğun olaraq, Məhdud Fiziki İmkanlılar üçün Naxçıvan Regional İnformasiya Mərkəzində əqli və fiziki imkanları ümumtəhsil müəs- sisələrində təhsil almağa imkan ve- rən, lakin hərəkət qabiliyyətinin məhdudluğu səbəbindən təhsil ala bilməyən 22 nəfər sağlamlıq im- kanları məhdud uşaqların tədrisə cəlb olunması məqsədilə Distant Tədris Mərkəzi yaradılmışdır. Eyni zamanda Məhdud Fiziki İmkanlılar üçün Naxçıvan Regional İnformasiya Mərkəzində nitq problemi olan uşaq- lar üçün defektoloji bölmə, kinetik və əmək terapiyası, audio və elektron kitabxana xidmətləri fəaliyyətə baş- lamış, Gözdən Əlil Uşaqlar üçün Xüsusi İbtidai Məktəbdə 5 nəfər görmə qabiliyyəti məhdud olan şəxs- lərə brayl kurslar təşkil edilmişdir. Mart ayının 29-da Heydər Əliyev Uşaq-Gənclər Yaradıcılıq Mərkə- zində Naxçıvan Muxtar Respublikası Təhsil Nazirliyi, Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Ko- mitəsinin və Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun birgə təşkilatçılığı ilə seminar keçirilmişdir. Seminara mux- tar respublikanın ümumtəhsil mək- təblərinin psixoloqları cəlb edilmiş, onlara bu qəbildən olan uşaqlarla bağlı görülən işlərə nəzarətin artı- rılması məqsədilə tövsiyələr veril- mişdir. Ümumtəhsil və məktəbdən- kənar təhsil müəssisələrinə cəlb olunmuş sağlamlıq imkanları məh- dud uşaqların yaradıcılıq qabiliy- yətinin artırılması üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi, onların meyil və maraqlarını nəzərə alaraq musiqi, idman, şahmat məktəblərinə cəlb edilməsi, yuxarı sinif şagirdlərinin peşə maraqlarına uyğun olaraq peşə təhsilinə yönləndirilməsi üçün Nax- çıvan Muxtar Respublikası Təhsil Nazirliyi, Ailə, Qadın və Uşaq Prob- lemləri üzrə Dövlət Komitəsi və Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun müəllim-psixoloqları tərəfindən mux- tar respublikanın bütün rayonlarında seminarlar keçirilmiş, ibtidai sinif müəllimləri və psixoloqlarla maa- rifləndirici söhbətlər aparılmışdır. Eyni zamanda bu qəbildən olan uşaqlara qarşı tolerant mühitin ya- radılması məqsədilə məktəblərdə valideyn, şagird və müəllimlər ara- sında maarifləndirici tədbirlər həyata keçirilmişdir. Belə ki, cari ildə ko- missiya tərəfindən proqramın icrasına uyğun olaraq Şərur rayonunun Xan- lıqlar, Kəngərli rayonunun Xok, Şahbuz rayonunun Keçili, Culfa ra- yonunun Yaycı kənd 1 nömrəli, Ba- bək rayonunun Nehrəm kənd 2 nöm- rəli, Naxçıvan şəhər 4 nömrəli tam orta məktəblərində valideynlərlə maarifləndirici söhbətlər aparılmış, bu qəbildən olan uşaqlarla təlim- tərbiyə prosesinin təşkilinə, onlarla ünsiyyət qurma bacarıqlarının for- malaşdırılmasına dair məsləhətlər verilmiş, valideynləri maraqlandıran suallar cavablandırılmışdır. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisində cari il mart ayının 18-də “Naxçıvan Muxtar Respubli- kasında turizmin inkişaf etdirilməsi” mövzusunda müşavirə keçirilmişdir. Həmin müşavirədə verilən tapşırıq- lara uyğun olaraq, aprel ayının 2- dən iyun ayının 5-dək muxtar res- publikanın ümumtəhsil məktəblərinin sınaq imtahanlarında yüksək nəticə göstərən, aztəminatlı ailələrin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaq- ların Ağbulaq İstirahət Mərkəzinə ekskursiyası təşkil edilmişdir. Bu layihənin reallaşdırılması sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların muxtar respublikamızın füsunkar və zəngin təbiətə malik olan bölgələrini daha yaxından tanımalarına, asudə vaxt- larının səmərəli təşkil edilməsinə, “Nuh yurdu” intellektual oyunun keçirilməsi şagirdlərin inkişafına, müxtəlif idman yarışlarına cəlb edil- mələri onların sağlam ruhda böyü- məsinə, Vətənimizin tarixini, mə- dəniyyətini, adət-ənənələrini özündə əks etdirən filmlərin nümayiş etdi- rilməsi bu qəbildən olan uşaqların ümumi dünyagörüşünün formalaş- masına öz müsbət təsirini göstərir.
4 Qeydiyyat №: 575 Əlyazmalara cavab verilmir və onlar geri qaytarılmır ØßÐÃqapısı Ünvan: AZ-7000, Naxçıvan şəhəri, “Təbriz” küçəsi 1. Telefonlar: Məsul katib: 545-62-47 Şöbələr: 545-81-44, 545-51-18 Müxbirlər: 545-75-21, Faks: 544-52-52 E-mail: serqqapisi@nakhchivan.az Nömrəyə məsul: Səbuhi Həsənov Qəzet redaksiyanın kompüter mərkəzində yığılıb, səhifələnib və Əcəmi NPB-də ofset üsulu ilə çap olunmuşdur. Tiraj: 1050. Sifariş № 568 Baş redaktor: Yüklə 237,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|