S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

Sanoatda eng keng tarqalgan. Ulardan eng asosiysi
qoiqopli ffltrdir.
19-rasm. Qo‘IqopIi filtr:
1 - filtr qobig‘i;
2 — silkituvchi moslama;
3 ~ qo ‘Iqop.
Filtrlovchi m atolar sifatida 
oddiy matolar va tolalari pressdan 
tayyorlangan matolar qo‘llaniladi.
T o za la n g a n gaz
C hang
83

---

Matoli filtrlar quyidagi talablarga javob berishlari kerak:
1) filtrlash jarayonida katta miqdorda changni tutib qolishi;
2) optimal yuqori havo o'tkazuvchanlikni saqlab qolishi;
3) yuqori mexanik chidamli va ko‘p marta buklanganda yediri- 
lishga chidam liligi, yuqori tem peratura va agressiv m uhitlarga 
bardoshliligi;
4) yig'ilgan chang oson olib tashlanishi;
5) arzonligi.
Mavjud filtrlovchi materiallarda ko‘rsatilgan xossalarning barchasi 
birdan mujassam bo‘lmasligi tufayli aniq tozalash sharoitiga qarab 
filtrlovchi material tanlanadi. Masalan, paxtadan qilingan matolar yaxshi 
filtrlovchi xususiyatga ega bo‘lib, ancha arzon turadi, lekin kimyoviy 
muhit va temperaturaga chidamli emas, oson yonuvchan va namlikni 
yutuvchidir.
Jundan qilingan matolar esa katta miqdordagi havoni o‘tkazishlari 
mumkin, juda yaxshi tozalaydi va regeneratsiyalanadi, lekin kislotali 
gazlarga, ayniqsa S 0 2 va sulfat kislotasi tumaniga chidamli emas. 
Paxtadan qilingan matolarga nisbatan ular ancha qimmat turadi. Yuqori 
temperatura ta’sirida mo‘rtlanib qoladi, 90°C da yaxshi ishlaydi.
Sintetik m atolar yuqori chidam liligi, mustahkamligi, yuqori 
temperatura va agressiv muhitga chidamliligi bilan, arzonligi bilan 
paxtadan qilingan mato va jundan qilingan matoli filtrlardan ancha 
ustun turadi. Ulardan nitronli matolar 120— 130°C temperaturalarda, 
kimyo sanoati va rangli metallurgiyada keng qo‘llaniladi.
Lavsan matolar esa issiq quruq gazlarni tozalash uchun sement 
ishlab chiqarish, metallurgiya va kimyo sanoatlarida qo'llaniladi. Ular 
kislotali muhitga juda chidamli bo‘lib, ishqoriy muhitga chidamli emas.
Shisha tolali matolar 150—350°C ga chidamli. Ular ishqorsiz 
alumoborosilikat yoki magnezial shishadan tayyorlanadi.
Toza filtrlovchi m atolarning aerodinam ik xossalariga havo 
o ‘tkazuvchanlik, ya’ni ma’lum bosim farqidagi havoning sarfi kiradi, 
odatda bosim farqi ДС =49 Pa bo‘ladi. Havo o ‘tkazuvchanlik m3/(m 2 
min) da o ‘lchanadi; uning qiymati ACt=49 Pa bo‘lganda filtrlanish 
tezligi (m/min)ga teng bo‘ladi. Changlanmagan matolarning qarshiligi 
ДС( havo o‘tkazuvchanligi 0,3 
2 m3/(m 2, min) bo'lganda filtrlanish 
5—40 Pa ga teng bo'ladi.
Changlanganlik ortib borishi bilan matoning qarshiligi ortib borib, 
gazning sarfi kamayib boradi. Chang bilan to'lgan mato puflash yo‘li
84

---

bilan, mexanik silkitish yoki boshqa usullar bilan regeneratsiya qilinadi. 
Bir necha marta filtrlash-regeneratsiyalash siklidan so‘ng changning 
filtrdagi qoldiq miqdori barqarorlashib qoladi; bu miqdor changlangan 
matodagi qoldiq qarshilik va matodagi muvozanatlashgan chang miqdori 
q (kg/m.2) bilan ifodalanadi. Filtrlovchi m atolarning yuqoridagi 
ko‘rsatkichlarining qiymatlari filtrlovchi materialning turiga, chang 
zarrachalarining o'lchami va xossalariga, gazlarning nisbiy namligiga, 
regeneratsiya qilish usullariga bog'liqdir.
Filtrlovchi m atolarning qarshiligi vaqt o ‘tib m uvozanatli 
changlangan matolarning qoldiq qarshiligi bilan regeneratsiya qilishdan 
awalgi berilgan qarshilik Д С oralig‘ida doimo o'zgarib turadi.
AC, = AC + AC
t p
r
p s