S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

1
) qurilish materiallari ishlab chiqarishda (tsement ishlab chiqarishda 
tutib olingan sement changni xomashyo sifatida ishlatiladi);
2
) qurilish materiallari ishlab chiqarish jarayonida ishlab olingan 
changdan mayda dispers to'ldirgich sifatida foydalanish mumkin 
(asfalt qotishmalari, izolatsion materiallar, kleyli massalar olish va 
h.k.).
Qishloq xo‘jaligida foydalanish. Ba’zi sanoat changlari tarkibida 
o‘simliklar uchun yaxshi ozuqa vazifasini o ‘tay oladigan elementlar 
bo‘ladi. Shuning uchun, qishloq xo'jaligida o ‘g‘it sifatida ishlatiladi. 
Masalan: sement ishlab chiqarishda hosil bo‘lgan chang tarkibida 15% 
CaO, 22% P
2
0
5
mavjud.
Chang tarkibidagi foydali komponentlami ajratib olish uchun qayta 
ishlash. Turli metallurgiya korxonalarida ajralib chiqadigan changlar 
tarkibida qimmatbaho metallarning kukunlari bo‘lishi mumkin. Ularni 
ajratib olishda flotidorlardan foydalaniladi, bunda rangli qimmatbaho 
metallar ajratib olinadi.
C hangni b a ’zi fizik-kim yoviy xususiyatlaridan foydalanish 
jarayonlarida ishlatish. Ba’zi changlar suspenziyaga solinganda 
cho‘kmani suvsizlantirish xususiyatiga ega. Shuning uchun ular oqova 
suvlar jarayonidan hosil bo‘lgan quyqalarga og‘irligi 50% ga teng 
miqdorda olinganda ushbu quyqa tezroq suvsizlanadi.
99

---

Mustaqil o ‘zlashtirish uchun savollar
1. Atmosfera havosini chang bilan ifloslantiruvchi manbalar.
2. Tumanni tutish usullari.
3. Urilish inersiyali chang tutgichlar.
4. Doyl skrubberida changni tozalash.
5. Atmosfera havosini zaharli gazlardan regenerativ usullar bilan 
tozalash.
6
. Atmosfera havosini zaharli gazlardan destruktiv usullari bilan 
tozalash.