O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V
Yüklə 12,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Terning miqdori, tarkibivaxossalcri.
T e rd a aksari 0 ,7 -2 % qattiq modda bor; shundan 0,4-1 % anorganik va 0,3! °/» o rg an ik birikmalardir. Terda m ochevina (konsentratsiyasi 0,03-0,05 % ga teng), siy d ik kislotasi, ammiak, gippur kislotasi, indikan boMadi. Bulardan tashqari, terdaazotsiz organik birikmalarham bor. Masaian, qandli diabet boMgan bemorlarda ter bilan glukoza ham chiqadi. Terning reaksiyasi salgina ishqoriy; badanda ter parchalanadi va undagi 321 yogMardan uchuvchan y o g 4 kislotilari hosil boMadi, shu sababli ter nordon b o'lib qoladi. Terda qattiq m o d d a la r siydikdagiga tiisbatan kam; terning solishtirma og'irligi 1,005-1,010, siy d ik n ik i esiodatda 1,012-1,020 ga teng. Harorat qulay b o ‘lgan sharoitda sutkasiga o ‘rta hisob bilan 500 mi ter chiqib turadi. Shuncha te r bilan 2 g gacha osh tuzi va 1 g gacha azot chiqib ketadi. Ter to ‘xtovsizchiqib turadi, lek in badanga chiqishi bilan bug‘lanib ketadi. Ter va siydik tarkibi farq qilishiga qaramay, ba’zi kasalliklar sababli buyrakdan siydik chiqishi kam ayganda te r bezlari buyrak funksiyasini bir qadar o ‘tay oladi. Bunday hollarda ter bezlari odatdagidan ikki-uch xissa ko‘proq ter chiqaradi, bundan tashqari, tem ing tarkibi ham o ‘zgaradi - unda mochevina ko‘payadi. Turli sharoitda ter ajralishi. Badanning biror jo y id a yoki butun badanda ter ajralishini kuzatmoq uchun o d a td a ter bezlari sekretsiyasini kuchaytirishga harakat qilinadi. Odamlarda ter ajralishini V .L . Minoming yod-kraxmal usulida tekshiriladi. Bu usulda teriga yodning spirtli eritm asi surtiladi. Spirt bugManib ketgach quruq, ozgina moy surtilgan teriga kraxmal sepiladi. Kraxmal quruq ekan, yod unga ta’sir etmaydi, biroq badan terlay boshlashi b ilan kraxmal ter bilan h o ‘llanib, yod ta’sirida ko‘k tusgakiradi. Ter ajralishini tekshirish uchun terming elektr qarshiligini aniqlash usuli ham qoilaniladi. Bu usul shunga asoslanganki, badan terlayotgan vaqtda terming elektr qarshiligi kamayadi va badan te r bilan qancha tez ho‘! bo* Isa, terming elektr qarshiligi o'shancha ko‘p kamayadi. Tashqi m uhit h aro ra ti y u q o ri bo‘lgan sharoitda ter ajralishi kuchayadi. Tekshiriluvchi kishi havo harorati 50-60° bo‘lgan maxsus kamerada 1,5 soat turganda 2,5 I ter ajralgan. G a v d a haroratini oshiruvchi boshqa omillar ta’sirida ham ter ajralishi kuchayadi, m asalanjadaljism oniy ish vaqtida moddalar almashinuvi kuchayganidan, issiqlik k o ‘p h o sil boiadi. Organizmga ko‘p miqdorda auyuqlik kirgandan keyin ham te r k o ‘p ajraladi. Ayniqsa issiq ichimliklar ichilgandan so‘ng ter ko‘p chiqadi. O rganizm da suv kamayganda, masalan, ich ketganda ter kam chiqadi. Organizm dagi suv m uvozanatini boshqarib turishda ter bezlarining qatnashuvini shu om illar isbot etadi. Ko‘pincha ruhiy q o ‘zg‘alish, eniotsional holatlar-jahl chiqish, qo‘rquv, og‘riqda badandan ter chiqadi. «Q o ‘rqqanidan sovuq ter bosdi» degan ibora shu bilan tushuntiriladi (sovuq te r deyilishiga sabab shuki, te r chiqishi bilan bir vaqtda tomirlar torayadi, natijada teri qonni kam olib soviydi). Bosh miya katta yarim shariaripo‘stlog‘i ter ajratilishiga ta ’sir ko‘rsataolishi shundan ko‘rinib turibdi. Ter bezlarining innervatsiyasi va shu bezlar faoliyatining boshqarilishi. Ter bezlarining sekretor nervlari sim patik nervlardir. Badanning har bir qismidagi te r bezlari orqa miyaning muayyan segmentidan inncrvatsiya oladi. O dam da ter bezlarini innervatsiyalovchi orqa miya simpatik yadrolam ingjoylashishi orqa m iyaning turli qismlai i jarohatlanganda o ‘rganilgan. Bosh, bo‘yindagi va k o ‘krak qafasining yuqori qismidagi ter bezlarining sekretor nervlariningyadrolari orqa m iyaning cxirgi bo‘yin segment! bilan 6-ko‘krak segmenti 322 |