«Ijtimoiy menejment» fanining sillabusi

IV-blok 
(ijtimoiy injeneriya) - kasallikni davolash usullari.
«Ijtimoiy injeneriya» termini birinchi bo’lib R.Paumning «falsafa huquqiga 
kirish» ishida uchraydi (1922). Uning bu terminiga yanada aniqlikni Karl Popper 
kiritdi. U ilmiy hayotga «ijtimoiy texnologiya» tushunchasini ham kiritdi. O’zining 
fikrlarini 30-40 yillarda «Tarix kambag’alligi» va «Ochiq jamiyat va uning 
dushmanlari» kabi ishlarida namoyon etdi. K.Popper «utopiylashgan ijtimoiy 
injeneriya» va «bosqichma-bosqich ijtimoiy injeneriya» o’rtasidagi aniq chegarani 
ko’rsatdi. U jamiyatni qayta tashkillashtirish uchun «bosqichma-bosqich», 
«yumshoq» metodlariga asoslangan xolda ta’sir etish kerak, degan fikr bilan 
chiqqan. Uning kontseptsiyasi marktsistik metodologiyaga, ya’ni radikal, katta 
xajmdagi, zo’rlash metodikalariga qarshi qo’yilgan edi va ushbu metodlarni 
«utopiylashgan ijtimoiy injeneriya» deb atagan. Shuning uchun ushbu fikrlari, 
uning dunyo qarashi bizning mamlakatimizda mashhur emas edi. 
Popperning asosiy qarshiligi shundan iborat ediki, katta xajmdagi ijtimoiy 
proektlarni amalga oshirish uchun zo’rlashni chetlab o’tish mumkin emas, natijada, 
diktatura kelib chiqadi. Popperning utopiylashgan ijtimoiy injeneriyaga qarshi 
aytgan quyidagi fikrlari bilan tanishsak. «Qayta qurish (jamiyatni)-bu katta ish 
(meropriyatiya) va ko’pchilikka ko’p vaqtga noqulay-chilikni albatta olib keladi. 
Shuning uchun utopiylashgan injeneriya tarafdorlari ko’pgina da’volarni chetlab 
o’tishga majbur bo’lishadi» deydi. «Bundan tashqari asoslanmagan da’volarni yo’q 
qilish, uning xizmat vazifasi bo’lib qoladi»
1
. 
Utopiylashgan injeneriya butun jamiyatni rejalashtirishga (ratsional ravishda) 

---

130 
da’vat etadi, lekin xozirda ushbu turdagi rejalashtirishni amalga oshirish uchun 
bizning imperik bilimlarimiz, tajribamiz yo’q. Hozirgi paytda katta xajmdagi 
injeneriya uchun kerak bo’ladigan sotsiologik bilimlarimiz mavjud emas. Ammo 
tajriba etishmasligi natijasida ko’plab xatoliklar qilinishi mumkin va bu holatni 
uzoq va mashaqatli jarayon bilan boshqacha aytganda, sekin-astalik injeneriya 
yo’li bilan yo’q qilishimiz mumkin. Bosqichma-bosqich injeneriyasi Popperning 
inson faoliyatining alohida tarmog’iga, alohida tashkilotlarga, institutlarga tegishli 
bo’lgan oddiy ijtimoiy proektlarni amalga oshirishni ko’zda tutadi. Mabodo ushbu 
proektlaridan biri «sinsa» undan ko’riladiga zarar katta ijtimoiy muammolarni 
keltirib chiqarmaydi. 
Rossiyada ijtimoiy injeneriyaga yondashuv ohirgi yuz yillikning 20 yillarida 
kirib kela boshladi va Rostov, Bershteyn, Kerjentseva nomlari bilan bog’liq va 60-
yillar o’rtalaridan ijtimoiy injeneriya faoliyati, usullarini rivojlantirish borasida 
quyidagi yo’nalishlarda ishlar olib borildi: 

ijtimoiy rejalashtirishning nazariyasi va ahamiyati; 

regionlar, jamiyat hayoti, tarmoqlar bo’yicha kompleks dasturlar ishlab 
chiqilishi (70-yillar); 

ijtimoiy proektlashtirish (EVM - 70-80 yillar); 

boshqaruv va boshqa turdagi maslaxatlar (80-yillar); 

innovatsiyalarga asoslangan o’yin texnik faoliyatlar, qiyin ijtimoiy 
muammolarni echish uchun aqliy faoliyat jarayonlarini tashkillashtirish (80-yillar). 
Demak, yuqoridan kelib chiqqan xolda, sotsiologiyaning ijeneriylashtirish 
funktsiyasi- asosiy funktsiya. Uni amalga kiritilishi faoliyat sub’ektlariga ilmiy 
asoslangan boshqaruv qarorlarini berish va tashkil qilishda namoyon etadi. Ijtimoiy 
injeneriyaga yondashuv chuqur taxlil asosida ijtimoiy reallikni tashkil etish, jahon 
tajribasi darajasida ijtimoiy proekt-larini ko’rish imkonini beradi.
Ijtimoiy injeneriya faoliyati ketma-ket mantiqiy bog’langan jarayonlardan 
iborat bo’ladi: 

real mavjud bo’lgan obyektiv diagnostika; 

ijtimoiy bashoratlash; 

ijtimoiy konstruktsiyalarni modellashtirish va eksperi-mentlar o’tkazish 
yangi holatdagi ijtimoiy proektlarni ishlab chiqish; 

proektga monand ijtimoiy rejalashtirish; 

innovatsiyalashga ijtimoiy texnologiyalar yordamida proektni amalga 
oshirish; 

boshqaruv sotsiologiyasi. 
Ijtimoiy diagnostika vositalari ijtimoiy obyektlarning holatini baholashga 
yo’naltiriladi. Sotsiologik diagnostikani odatiy sotsilogik tadqiqotdan asosiy farqi 
shuki, tadqiqot obyekt haqida yangilik yaratish, diagnostika esa obyekt holatini 
tavsiflash va uning hatti-harakatini bashoratlash. Ob’ektni tavsiflash umumiy 
xolatda olib boriladi. Shunday diagnostikani asosiy maqsadi, o’rganilayotgan 
obyektni samaradorligini oshirish hisoblanadi. Bu boshqaruv muhitini ijtimoiy 
diagnostikasini qo’llash orqali tushuniladi.
Ijtimoiy injeneriyaning asosiy metodlaridan bo’lib, ijtimoiy proektlashtirish 

---

131 
metodi hamda bashoratlash metodi hisoblanadi. 
Ijtimoiy bashoratlash quyidagi vzifalarni amalga oshiradi:

Orientirlik vazifasi, ijtimoiy obyektning real rivojlantirish tendentsiyasini 
aniqlaydi. 

Normativ funktsiya proektning ehtiyojini aniqlash va uni qo’llash 
imkoniyatini baholash. 

Ogohlantiruvchi vazifa, o’rganilayotgan tizimning kamchiliklarini tavsiflab 
berish. 
Ijtimoiy prognozlashtirishni vaqt bo’yicha tavsiflarga bo’lish mumkin: 

1 yilgacha - operativ bashoratlash; 

1 yildan 5 yilgacha - qisqa muddatli bashoratlash; 

5 yildan 15 yilgacha - o’rta muddatli bashoratlash; 

30 yildan yuqori - uzoq muddatli bashoratlash