O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

 
O‘zini tekshirish uchun savollar 
1.
 
Jamoadagi ijtimoiy xizmat.
 
2.
Jamoadagi ishlarda aholining ishtiroki.
3.
Sog‗liqni saqlash muassasalarida ijtimoiy ish.
4.
Aholining etnik guruhlari bilan ijtimoiy ishning xususiyatlari. Oilani 
ijtimoiy himoyalash.
5.
Zamonaviy dunyoda bolalarni ijtimoiy himoya qilish.
6.
Bolalarni tarbiyalash va parvarishlashda oilaga yordam ko‗rsatish 
bo‗yicha xizmatlar. yetim bolalar va ota-ona qaramog‗isiz qolgan bolalar. 
 
 10-Mavzu. Keksa insonlar va nogironlarga ijtimoiy xizmat ko‘rsatish
 
1.
Aholining qarish muammosi. 
2.
Keksa insonlarga xizmat ko‗rsatish.
3.
Keksa insonlar bilan ijtimoiy ishning mazmuni.
4.
O‗zbekistonda keksalarga ijtimoiy xizmat ko‗rsatish va ta'minlash. 
5.
Nogiron insonlar bilan ijtimoiy ish. 
1
. 
Aholining qarish muammosi o‗zida yangi ijtimoiy hodisani aks ettiradi. 
Tibbiy bilimlar, davolash usullarining takomillashuvi va kasalliklarni oldini olish, 
o‗limni kamayishi, hayot sifatining yuksalishi va boshqa bir qator omillar 
insonlarning o‗rtacha yashash davomiyligining o‗sishiga olib keldi. Bu ko‗pgina 
mamlakatlarda aholining tarkibida keksalar ulushining o‗sishiga sabab bo‗ldi. 
Keksa yoshdagi shaxslar jahon amaliyotida ijtimoiy ishning asosiy oluvchilaridan 

---

94 
biri va ijtimoiy yordam hamda ijtimoiy ishlar ko‗rsatiladigan qatlam sanaladi. 
Biologik va ijtimoiy xususiyatlarga bog‗liq ravishda insonlar yoshini baholash 
uchun ko‗pgina tasnifiy sxemalar mavjud. Jahon sog‗liqni saqlash tashkiloti 
(JSST) tasnifiga ko‗ra katta yoshli aholiga 60 dan 74 yoshgacha, keksa yoshliga 
75 dan 89 yoshgacha, uzoq umr ko‗ruvchilarga 90 va undan katta yoshlilar kiradi.
Fanda keksalar yoshi to‗g‗risida umum qabul qilingan tushuncha yo‗q, mazkur 
maqolada keksa yoshli deganda 60 va undan katta aholi guruhlari tushuniladi.
JSST ma'lumotlariga ko‗ra 1980-yildan buyon jahonda 60 yoshdan kattalar 
soni ikki marta oshdi va 2050-yilga kelib 2 milliardga yetadi. Bunda 80 va undan 
katta yoshlilar 400 millionni tashkil qiladi.
16 
Rivojlangan mamlakatlarda keksalar va uzoq umr ko‗ruvchilarning 
ko‗payishi hayot sifatining yaxshilanishi natijasi bo‗lib, shuningdek sanoat 
inqilobilan keyin tashxsilash va davolash uslublari,yangi va samarali dori vositalari 
paydo bo‗ldi. Rivojlanayotgan mamlaktlarda aholining qarishi tug‗ilishning 
pasayishi va o‗lim vaqtidagi o‗rtacha yoshning o‗sishi bilan birga sodir bo‗lmoqda.
Qayd etish kerakki, rivojlangan mamlkatlarda keksalar ulushning oshishi 
kambag‗allik muammosini keltirib chiqarmoqda. Tabiiyki, yoshi katta va keksa 
insonlarda tibbiy, psixologik va ijtimoiy tartibdagi muammolar paydo bo‗lib,
17
ularni o‗rganish bilan fundamental va ijtimoiy gerontologiya, keksalik ijtimoiy 
psixologiyasi, ijtimoiy ish shug‗ullanadi.
Ko‗rsatilgan insonlar guruhidagi asosiy muammo ularning sog‗ligi, moddiy 
holati, bandligi va turar joyi bilan bog‗liq. Tabiiyki keksa va yoshi katta insonlar 
miqdorining oshishi bilan ularning tibbiy va ijtimoiy xizmat ko‗rsatishi ham 
muhim bo‗ladi. Bu yalpi farovon davlat uchun jiddiy muammolarni tug‗diradi. Bir 
qator ekspertlar tasdiqlashicha keksalar to‗g‗risida hamxo‗rlik qilishga xarajatlar 
axoli orasida mazkur guruhning o‗sishi natijasi emas, balki aholi jon boshiga 
umumiy tibbiy va ijtimoiy xizmat darajasining ta'siridir. 
16
10 фактов о старении и жизненном цикле//Сайт Всемирной организации здравоохранения: 
http://www.who.int/features/factfiles/ageing/ru
. Датаобращениякресурсу: 02.07.15. 
17
Так как в науке нет общепринятого определения пожилого возраста, то во избежание терминологической 
нагрузки текста будет использоваться термин «пожилые» для обозначения группы людей, которым 60 лет и 
старше.

---

95 
Keksalar bilan ijtimoiy ishni gender jihatdan tushunish ham muhimdir. 
Ijtimoiy xodimning gender hissiyotliligi keksalarning intim muammolarini 
tushunishda, ularning gender xususiyatlarini bilishda aks etadi.
18
.
Keksalar bilan ishlash ijtimoiy ish etikasining muhim tarkibiy qismi katta 
yoshlilar va keksalarda negativ tarbiya stereotiplarida aks etadigan eyjizmni 
bartaraf etishdir. Keksalik jarayonidagi munosabatlarda bilmasdan turib xato qilish 
ham ijtimoiy xodim, ham keksa insonlarga xosdir. Ijtimoiy xodimlar bir tomondan 
keksalardagi salbiy hayotiy hodisalar oqibatlarini bartarf etishlari, boshqa tomonda 
ularning hayot faoliyatlarini rag‗batlantirishi, o‗z hayoti uchun javobgarlikni 
oshirishlari kerak.
19
. 
Keksalarga ijtimoiy ko‗mak va amaliy yordam beruvchi ijtimoiy xodim 
ruhiy kuyish sindromi nomini olgan bir qator emotsional tartilarni sinovdan 
o‗tkazishlari kerak. Tadqiqot natijalari shuni ko‗rsatadiki, ma'lum sharoitlarni 
yaratish jmotsional kuyish sindromini oldini olish uchun zarurdir.
20 
Masalan ijtimoiy xodim orqali superviziya ruhiy va moddiy ko‗mak oladi.
2. Qariyalar va keksalarga yordam ko‗rsatish bo‗yicha asosiy tizim rasmiy 
va norasmiy bo‗ladi. Rasmiy xizmatlarga davlat, xayriya, xususiy tashkilot va 
agentliklar, norasmiylariga oila a'zolari, do‗stlar, qo‗shnilar kiradi. G‗arb 
mamlakatlari va AQSh da rasmiy yordam ko‗rsatishning o‗ziga xosligi ular 
keksalarga yashash joyi bo‗yicha yordam beradilar.
1992-yilda Shvetsiya parlamenti keksalarga yordam ko‗rsatish bo‗yicha 
milliy dasturni amalga oshirish bo‗yicha qaror qabul qildi, statsionar va yarim 
statsionar xizmat ko‗rsatish, maxsus turar joyni taqdim qilish bo‗yicha barcha 
xarajatlar mahalliy hokimiyat organlariga yuklatildi. Buyuk Britaniyadagi ijtimoiy 
xodimlar bugungi kunda keksalarga ularning yashash joyi bo‗yicha turli 
xizmatlarni joriy etadilar. AQSh da 70-yillarda keksalarni parvarishlash bo‗yicha 
kundalik markazlarni tashkil qilishni o‗z ichiga olgan tadqiqot dasturlarini amalga 
18
См. Ярская-Смирнова Е., Романов П. Аҳолининг турли гуруҳлари билан ижтимоий хизматларнинг гендер 
жиҳатлари . В.: Ижтимоий сиѐсат ва ижтимоий хизмат: гендер ѐндашув / . Е. Ярской-Смирново таҳрири 
остида. Саратов: СГТУ, 2003. 
19
Краснова О., Лидерс А. Кексаликнинг ижтимоий психологияси. – М.: «Академия» нашриѐт маркази, 2002 
20
Poulin, J., Walter, C. (1993) “Burnout in gerontological social work”,