Muloqotda noverbal vositalarning orni va ahamiyati

JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS 
http://www.newjournal.org/ 

Volume–27_Issue-6_April_2023 
149 
14. Mimika(Yuzdagi jilmayish va boshqa harakatlar) 
15. Ekstralingvistika 
(yigi kulgu yotal, xorsinish) 
16. Tovush belgilari(hmm, eee, uxxx) 
17. Pauza (pauza qilish, muloqotdan saqlanish) 
18.Lokomatsiya(oqlanish, bazor qadam bosish ) 
4
Noverbal muloqotning imo ishorala orqali yetkazilishi muhum usullardan biridur. 
Eng sodda imo-ishoralar qo’l silkitish, qo’l bilan ishora qilish hamda sonli miqdorlarni 
ko’rsatishda barmoqlardan foydalanish bo’lib, boshqa imo-ishoralar ixtiyoriy yoki 
ma’lum madaniyatga tegishli bo’lishi mumkin. Sud zali sharoitida, advokat boshqa bir 
advokatning dalillari zerikarli ekanligini bildirishda soatiga qarashi yoki guvoh 
tomonidan berilayotgan dalillarning ishonchliligiga mensimaslikni ko’zini har tomonga 
aylantirish orqali ko’rsatishi mumkin.Bu kabi noverbal aloqa usullari kuchli va 
ta’sirchan ekanligini inobatga olib, ba’zi sudyalar sud jarayonida qaysi noverbal 
harakatlar ishlatilishi mumkinligiga cheklovlar qo’yadi. 
Proksemika, bu suxbatdosh bilan bo’ladigan oraliq masofa. Odamlar ko’pincha 
“shaxsiy makon” ga bo’lgan ehtiyojlariga murojaat etishadi, bu ham noverbal aloqaning 
muhim turidir.Masalan, odamlar bilan tasodifiy suhbat chog’ida zarur bo’lgan shaxsiy 
maydon hajmi odatda 46 sm dan 1 metrgacha farq qiladi. Boshqa tomondan, ko’pchilik 
bilan gaplashganda shaxsiy masofa 3 metrdan 4 metrgacha farqlanadi.
Tashqi ko’rinishga ta’sir etuvchi boshqa omillar ham norverbal aloqa vositasi 
hisoblanadi. Tadqiqotchilar tashqi ko’rinish odamlarning qanday qabul qilinishida va 
hatto qancha pul topishlarida muhim rol o’ynashi mumkinligini aniqladilar. 1996 yilda 
o’tkazilgan bir tadqiqot shuni ko’rsatdiki, hamkasblaridan ko’ra ko’proq yoqimtoy deb 
baxolangan advokatlar 15 foiz ko’proq ish haqqi olishgan.Madaniyat qiyofalarning qay 
tariqa baholanishida ahamiyatli o’ringa ega. G’arb madaniyatida ozg’inlikning 
qadrlanish ehtimolligi ko’proq bo’lsa, ba’zi Afrika madaniyatlari to’lachadan 
kelganlikka sog’lom va ijtimoiy ahvoli yaxshiroq deb qaraladi.
Yuz ifodalari noverbal muloqotning juda katta hissasiga to’g’ri keladi Birgina 
tabassum yoki qovoq solish bilan qanchadan-qancha ma’lumot yetkazib berilishi 
mumkinligi haqida bir o’ylab ko’raylik. Kishi yuzini, odatda, uning so’zlarini 
eshitishdan ancha oldin payqaymiz.Noverbal muloqot va xatti-harakatlar madaniyatlar 
o’rtasida keskin farq qilishiga qaramasdan quvonch, qayg’u, jahl va qo’rquvni 
ifodalovchi yuz ifodalari dunyoning turli burchaklarida yashovchi insonlar uchun bir 
xildir.
5
4
Kurbanov M.A. Paralingvistika/Oquv qollanma.-Andijon: STEP BY PRINT Mchj, 2021.-217b 
5
 
https://azizapulatova.medium.com/noverbal-muloqotning-toqqiz-turi-8388eaa09df3
 

---