B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

yangi y o ‘nalishi
-
kimyoviy fizika
faninig yaratilishiga asos bo‘ldi.
Kimyoda shuningdek, 
tebranma reaksiyalar
(ular 
“kimyoviy so-
atlar”
nomini olishdi) ham kashf etildi. Tebranma reaksiyalarining 
asosini bir-biriga aylana oladigan ikki turdagi molekulalar tashkil 
etadi. Ulardan birini A (qizil molekula) ikkinchisini V (ko‘k) deb atay- 
miz. Ularning aralashib reaksiyalanishi natijasida eritma biror xildagi 
rangni tashkil etishi lozim. Lekin. agar sharoit muvozanat holatida 
bo‘lmasa, mutlaqo boshqacha manzaraning guvohi boMamiz. Eritma 
butunlay qizil rangda bo‘ladi, so‘ngra biroz vaqt o ‘tib ko‘k rang va 
yana qizil rangda bo'ladi. Xuddi A va V molekulalar masofada turib 
bir-birlari uzatgan signalni qabul qilib olayotgandek tuyuladi. Bun-
63

---

day o'zini tutish faqat jonli mavjudotlargagina taalluqli deb hisoblab 
kelingan. Bunday xususiyat nisbatan oddiy tuzilgan tirik boMmagan 
tizimiarga ham taalluqli ekanligi m a’lum bo'ldi.
5.4. Evolyutsiya va uning xususiyatlari
Evolyutsiya uchta talabni qanoatlantirishi lozim:
1. 0 ‘tmish va kelajak orasidagi simmetriyaning buzilishini ifo- 
dalovchi qaytalanmaslik.
2. “Voqea” tushunchasini kiritish lozimligi.
3. B a’zi voqealar - evolyutsiya yo'nalishini o‘zgartirish qobili- 
yatiga ega boMishi.
Yangi strukturalarning shakllanish shartlari:
• tizimning oehiqligi;
• uning muvozanatdan uzoqda bo'lishi;
• fluktuatsiyaianishning mavjudligi.
Tizim qanchalik murakkab bo‘lsa, uning muvozanatini buzuvchi 
shunchalik ko‘p turdagi fluktuatsiyalar mavjud bo'ladi. Lekin mu­
rakkab tizimlarda ularning turli qismlari orasida bog‘lanishlar ham 
mavjud boMadi. Bog'lanish va fluktuatsiya orasidagi konkurensiya 
natijasiga bog'liq holda tizimning