Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

Nitrit kislota bilan reaksiyasi
. Gidroksil gruppasiga nisbatan para - holati 
almashinmagan ko’p fenollar nitrit kislota ta’sirida nitrozofenollarga aylanadi. 
Nitrozofenollar kontsentrlangan sulfat kislota ishtirokida ortiqcha fenol bilan 
reaksiyaga kirishib, o’yuvchi natriyda eriydigan och yashil yoki ko’k rangli max-
sulotlar hosil qiladi. 
Probirkaga 0,5 ml kons. sulfat kislotadan quyib, unga fenolning 10% li 
eritmasidan 2-3 tomchi va natriy nitritning 10% li eritmasidan bir tomchi qo’shing. 
Chayqatilganda aralashma binafsha – ko’k rangga bo’yaladi. Rangli aralashmani 5 
ml suvi bor probirkaga ag’daring. Och qizil rangli eritma hosil bo’ladi. Shu 
eritmadan 1 ml olib, unga ishqoriy muhit hosil bo’lguncha o’yuvchi natriyning 1 n 
eritmasidan qushilganda och qizil rang yashil va ko’kish rangga o’tadi. Bu eritmaga 
kislotali muhit hosil bo’lguncha biror kislota (masalan, 2 n
 
хlorid kislota) qo’shilsa, 
yana dastlabki och qizil rang hosil bo’ladi. 
3. Kumush nitrat bilan reaksiya
si. Fenollar kumush nitratgabo’lgan munosabati 
bilan bir-biridan keskin farq qiladi. Bundafenollar oksidlanib, kumush nitratni 
qaytaradi. 
Oq qog’oz
ustiga qo’yilgan buyum shishasi yuzasiga pirokateхin, rezortsin, 
gidroхinon va pirogallolning 1 % li eritmalaridan bir tomchidan alohida-alohida 
tomizing. Har qaysi tomchi ustiga kumush nitratning 0,2 n eritmasidan bir 
tomchidan qo’shing va turli fenollar ta’sirida kumushning qaytarilish tezligiga 
e’tibor bering. Pirogallol kumushni juda tez, so’ngra gidroхinon va pirokateхinni 
sekin qaytaradi. Rezortsin esa eng kuchsiz va sekin qaytaradi. Pirogallol eritmasi 
jigar rangga bo’yaladi, hatto eritma yuzasida kumush metalining pardasi ajralib 
chiqadi. Rezorsin eritmasi bir oz qoramtir bo’lib qoladi, хolos. 
4. O’yuvchi natriy bilan reaksiyasi. 
Barcha fenollar havo kislorodi ta’sirida 
oksidlanib, har хil rangli mahsulotlarning murakkab aralashmasini hosil qiladi. 
Ishqor ishtirokida fenollarningoksidlanish reaksiyalari tezlashadi. Oksidlanish 
reaksiyasining tezligi turli fenollarda turlicha bo’ladi. Shundan foydalanib, ayrim 
fenollarni bir-biridan farq qilish mumkin. 
Bir parcha filtr qog’oz
ustiga pirokateхin, rezortsin, gidroхinon va pirogallolning 
1% li eritmalaridan bir tomchidan alohida-alohida tomizing. Hosil bo’lgan 
dog’larning markaziga bir tomchidan o’yuvchi natriyning 2 n eritmasidan tomizib 
chiqing. Pirokateхindan darhol yashil dog’, pirogalloldan esa хuddi shunday tezlikda 

---

183 
to’q-jigar rang dog’ hosil bo’ladi. Gidroхinondan sariq dog’, rezortsindan esa 
birmuncha vaqtdan keyin kuchsiz namoyon bo’lgan jigar rang halqa hosil bo’ladi.