7-ma’ruza. Uskunalarga texnika xavfsizligini talablari, xavfli sanoat ob’ektlarini. Reja

Mashina va mexanizmlarning xavfli zonalari. 
Ishchilar xavfning manbaiga 
bevosita tekkanda yoki unga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydigan masofaga yaqinlashganda 
jarohatlanishi mumkin. Inson sog‘ligiga va hayotiga xavftug‘diradigan xavfli 
ishlab chiqarish omillari doimo mavjud bo‘lgan yoki vaqti-vaqti bilan namoyon 
bo‘ladigan fazo xavfli zona hisoblanadi.
Xavfli zona harakatlanayotgan, aylanayotgan elementlar atrofida, ko‘tarish-
transport mashinalari bilan harakatlantirilayotgan yuklar yaqinida hosil bo‘lishi 
mumkin (7.1-rasm). Himoya vositasini tanlashda eng muhim holat xavfli zonalar 
o‘lchamini (chegarasini) belgilash hisoblanadi. 
7.1.-rasm. Xavfli zonalar: 1-tishli uzatmalardagi; 2-tasmali uzatmadagi 
(zanjirli); 3-kadanli o‘zatmadagi; 4-aylanma valiklardagi; 5-charxlash stanogidagi; 
6-diskli arradagi; 7-old surgichi bor traktorlardagi; 8-yuk ko‘tarish mexanizmdagi; 
9-kesuvchi apparatdagi; a-doimiy xavfli zonalar, b-fazoda xavf doimiy bo‘lmagan 
zonalar. 
Masalan yukni ko‘tarib turgan po‘lat arqonlardan biri uzilganda yukni otilish 
masofasi L quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: 


a
L
h
L
c



)
cos
1
(
2

,
bu erda h-yukni ko‘tarish balandligi, m; L
s
–arqon uzunligi, m; a-yukning 
chetki qismidan og‘irlik markazigacha bo‘lgan masofa, m; 

-yukning og‘irlik 
markazi bilan arqon orasidagi burchak. 

---

Ishlab chiqarish jarayonlariga xavfsizlik talablari.
Texnologik jarayonlarni 
tashkil etishni va bajarishni loyihalashda davlat standarti quyidagilarni hisobga 
olishni taqoza etadi: 
-xavfli va zararli ta’sir etishi mumkin bo‘lgan ishlab chiqarish chiqindilari, 
materiallari bilan ishchilarni bevosita kontaktli aloqada bo‘lishini oldini olishni; 
7.2.-rasm. Yuk arqoni uzilganda xavfli zona chegarasini aniqlash sxemasi. 
-xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari mavjud bo‘lganda kompleks 
avtomatlashtirish va mexanizatsiyalashtirishni joriy etish; 
-ishchilarning himoyasini ta’minlovchi va avariya holatida ishlab chiqarish 
uskunalarini o‘chirish nazorati sistemasini taminlash va texnologik jarayonlarni 
boshqarishni amalga oshirish; 
-xavfli va zararli omil hisoblangan ishlab chiqarish chiqindilarini ish joylaridan 
chiqarish va uni zararsizlantirish. 
Texnologik jarayonlarga xavfsizlik talablari esa texnologik hujjatlarda bayon 
etilishi kerak.
Ishlab chiqarish binosini tanlashda uni sanitar normalarga mosligini, yong‘in 
va portlash xavfi bo‘yicha uning kategoriyalarini hamda elektr tokidan 
jarohatlanish bo‘yicha xonalar sinfini va boshqalarni aniqlash muhim hisoblanadi. 
Ishlab chiqarishda xavfsizlikni ta’minlovchi asosiy omillardan biri uskunalarga 
xizmat qiluvchi xodimlarni kasbiy tayyorgarligi va bajaradigan ishiga ularning 
jismoniy imkoniyatini mavjudligidir.