O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3- bob. RANG VA RANG MODELLARI 3.1. Rang va yorug„lik haqida umumiy tushuncha
|
Nazorat savollari
1. Kompyuter grafikasining apparat ta‘minoti qanday guruhlarga bo‗linadi. 2. Displeylar qanday rejimlarda ishlaydi? 3. Videoadapterlar qanday vazifani bajaradi? 4. Videoadapterlarni qanday turlarini bilasiz? 5. Skanerlar qanday vazifani bajaradi? 6. Plotterlar qanday vazifani bajaradi? 7. Digitayzerlar qanday vazifani bajaradi? 8. Videotexnologiyani ta‘minlovchi qanday vositalarni bilasiz? 9. Kompyuter videotizimlarining rivojlanish tendentsiyalarini tushuntiring. 10. Dasturiy ta‘minoti bazaviy funksiyalar to‗plamiga nimalar kiradi? 41 3- bob. RANG VA RANG MODELLARI 3.1. Rang va yorug„lik haqida umumiy tushuncha Kompyuter tizimlarida ranglarni taqdim etish usullarini o‗rganish uchun avval ba‘zi umumiy jihatlarni ko‗rib chiqamiz. Rang – bu bizning yorug‗lik nurlarni idrok etishimizning omillaridan biridir. Nur yoki rang bilan tadqiqodchilar azaldan qiziqib kelganlar. Bu sohadagi olamshumul yutuqlardan biri Isaak Nyutonning oq yorug‗lik nurining tashkil etuvchi qismlarga ajratilishi bo‗yicha 1666- yilda o‗tkazgan tajribalaridir. Ilgari oq nur eng sodda nurdir degan tasavvur mavjud edi. Nyuton buni inkor qildi. Nyuton tajribalarining mohiyati quyidagicha. Oq yorug‗lik nuri (quyosh nuridan foydalanildi) uchburchakli shisha prizmaga yo‗naltirildi. Prizmadan o‗tgan nur sinib, ekranga yo‗naltirilganda ranglar sohasi – spektrni hosil qildi. Spektrda asta-sekinlik bilan biridan ikkinchisiga o‗tuvchi kamalakdagi barcha ranglar mavjud edi. Bu ranglar boshqa qismlarga ajralmaydi. Nyuton spektrni yaqqol namoyon bo‗ladigan har xil ranglarga mos keluvchi yetti qismga ajratdi. U ushbu yetti rangni ya‘ni qizil, zarg‗aldoq, sariq, yashil, havorang, ko‗k va binafsha ranglarni asosiy ranglar deb hisobladi. Nega yetti xil? Ba‘zi kishilar buni Nyutonning yetti sonining sirli xususiyatiga ishonganligi bilan tushuntiradilar. Nyuton tajribalarining ikkinchi qismi shunday bo‗ldi. Prizmadan o‗tgan nur ikkinchi prizmaga yo‗naltirildi. Bu ikkinchi prizma yordamida yana oq nur olish imkoni bo‗ldi. Shunday qilib, oq nur ko‗plab boshqa nurlarning qorishig‗idan iborat ekanligi isbotlandi. Yetti xil asosiy nurlarni Nyuton halqa bo‗ylab joylashtirdi (1- rasm). Nyuton ba‘zi nurlar asosiy nurlarning ma‘lum nisbatdagi aralashmasi sifati hosil bo‗ladi, deb faraz qildi. Agar ranglar xalqasi asosiy ranglar chegarasidagi nuqtalarga aralashmadagi o‗sha rang miqdoriga teng yuk ossak, unda yig‗indi nur og‗irlik markaziga mos keladi. Oq nur rang xalqasining markaziga to‗g‗ri keladi. Ranglar tadqiqotini keyinchalik Tomas Yung, Djems Maksvell va boshqa olimlar davom etkazdilar. Insonning nurlarni idrok etishini o‗rganish anchagina muhim 42 masala bo‗ldi, ammo asosiy e‘tibor nurning obyektiv xususiyatlarini tadqiq etishga qaratiladi. Hozirgi paytda fiziklar yorug‗lik nuri ikki xil xususiyatga ega, deb hisoblaydilar. Bir tomondan, yorug‗likning Aristian Gleygens tomonidan 1678- yilda olg‗a surilgan to‗lqin nazariyasi yordamida yorug‗lik nurining ko‗pgina xususiyatlari, shu jumladan qaytish va sinish qonunlari, tushuntirib beriladi. 1-rasm. Nyutonning rang xalqasi Yorug‗lik nurini to‗lqin xususiyatlari nuqtai nazaridan qarab chiqamiz. Yorug‗lik nurining to‗lqin xususiyatlaridan biri uning to‗lqin uzunligi – to‗lqinning bir marta tebranish uchun zarur bo‗lgan vaqtda (tebranish davri) o‗tgan masofasidir. Spektri birgina to‗lqin uzunligi mos kelgan bitta chiziqdan iborat bo‗lgan nurlanish monoxromatik nur deyiladi. Nyuton tomonidan olingan kamalak (shuningdek, yomg‗irdan keyin kuzatiladigan kamalak ham) cheksiz ko‗p monoxromatik nurlanishdan tashkil topgandir. Lazer – monoxromatik nurlanishning ancha sifatli manbayidir. Xuddi shu sababli uning nurini fokusda yig‗ish oson kechadi. Monoxromatik nurlanishning rangi uning to‗lqin uzunligi bilan aniqlanadi. Ko‗zga ko‗rinadigan nurlar uchun to‗lqin uzunliklari sohasi 380-400 nmdan (binafsha) to 700-780 nmgacha (qizil) davom etadi. Oraliqda inson ko‗zining sezgirligi bir xilda emas. Eng yuqori sezgirlik yashil rangga to‗g‗ri keluvchi to‗lqin uzunliklari uchun kuzatiladi. қизил зарғалдоқ сариқ яшил ҳаво ранг кўк бинафша 43 Nyuton oq nurni kamalakning barcha ranglari yig‗indisi sifatida tasavvur etish mumkin ekanligini ko‗rsatadi. Boshqacha qilib aytganda oq nur spektri uzluksiz va teng taqsimlangandir – unda ko‗rish sohasidagi barcha to‗lqin uzunliklarga mos keluvchi nurlar ishtrok etadi. Rangni tasvirlash uchun quyidagi belgilardan foydalaniladi: - Rangning tusni nur spektridagi eng asosiy to‗lqin uzunligi bilan aniqlash mumkin. Rangning toni bir rangning boshqasidan masalan, yashilni qizildan, sariqdan va boshqa ranglardan farqini ajratish imkoniyatini beradi. - Yorug„lik yorug‗lik nurining energiyasi, intensivligi bilan aniqlanadi. Idrok etilayotgan yorug‗lik nurining miqdorini ifodalaydi. - Tusning to„yinishi yoki tiniqligi. Oq rangning qatnashish ulushi bilan ifoda etiladi. Ideal sof rangda oq rang aralashmasi bo‗lmaydi. Agar, masalan, sof qizil rangga ma‘lum nisbatda oq rang qo‗shilsa (rassomlarda bu razbel deb ataladi), och- qizil rang hosil bo‗ladi. Ko‗rsatilgan uch belgi barcha ranglar va ularning nozik turlarini ifodalashga imkon beradi. Atributlarning uchta ekanligi rangning uch o‗lchamlilik xususiyatining namoyon bo‗lishidir. Keyinroq ko‗ramizki, nurni ifodalashning boshqa uch o‗lchamli tizimlari ham mavjuddir. Biz rangni to‗lqin uzunligi va spektr yordamida tushuntirishga harakat qildik. Ma‘lum bo‗ldiki, bu rang haqida to‗liq bo‗lmagan tasavvur bo‗lib, u umuman olganda noto‗g‗ridir. Birinchidan, insonning ko‗zi spektroskop emas. Insonning ko‗rish tizimi to‗lqin uzunligi va spektrni qayd qilmasdan sezgini boshqa usulda hosil qilsa kerak. Ikkinchidan, insonning idrok etishning o‗ziga xos xususiyatlarini hisobiga olmasdan turib ranglarning qo‗shilishini tushuntirib bo‗lmaydi. Masalan, oq rang haqiqatdan ham chin siz ko‗p monoxromatik ranglar aralashmasining uzluksiz spektri sifatida tasavvur qilish mumkin. Ammo mana shu oq rangning o‗zini maxsus tanlab olingan ikkitagina monoxromatik ranglar aralashmasi bilan ham hosil qilish mumkin (bunday ranglar o‗zaro to‗ldiruvchi ranglar deyiladi). Har holda inson bunday aralashmani oq rangdek qabul qiladi. Shuningdek, oq rangni uch va undan 44 ko‗proq monoxromatik nurlarni bir-biriga qo‗shib ham hosil qilish mumkin. Spektrlari har xil, ammo bir xil rang beruvchi nurlar mengamer ranglar deyiladi. Rangning toni deganda nimani tushunish kerakligini ham aniqlab olish lozim. Spektrga ikkita misolni qarab chiqamiz (2-rasm). 2a – rasmda tasvirlangan spektr nurlanish och-yashil rangda ekanligi haqida gapirish imkonini beradi, chunki unda oq fon ustida bitta spektral chiziq yaqqol ajraladi. 2b – rasmda spektrga qanday rang (rang toni) mos keladi. Bu yerda spektrdagi asosiy tashkil etuvchini ajratish mumkin emas, chunki unda bir xil intensivlikdagi qizil va yashil chiziqlar mavjuddir. Ranglarning qo‗shilishi qonuniga ko‗ra bu ranglarning qo‗shilishi sariq nurning nozik turini berish mumkin, ammo spektrdagi monoxromatik sariq rangga mos keluvchi chiziq yo‗q. Shuning uchun rangning toni deganda aralashma rangiga to‗g‗ri keluvchi monoxromatik nurning rangi tushuniladi. Shuningdek, qay tarzda „to‗g‗ri kelishi‖ ham aniqlanishni talab etadi. 2 – rasm. Ikki tur spektr: a) – asosiy bitta tashkil etuvchi mavjud, b)–bir xil intensivlikdagi ikki tashkil etuvchi. Rang va uni o‗lchash bilan shug‗ullanadigan fan kolorimetriya deb ataladi. U inson tomonidan nurni rang sifatida idrok etilishining umumiy qonuniyatlarini bayon etadi. Kolorimetriyaning asosiy qonunlaridan biri ranglarning tuzilishi qonunlaridir. Bu qonunlar eng to‗laroq holda 1853- yilda nemis matematigi German Groseman tomonidan ifoda etilgandir: 45 1) Rang uch o‗lchamlidir – uni ifodalash uchun uch tashkil etuvchi kerak bo‗ladi. Garchi uch rangdan iborat bir – biriga chiziqli bog‗liq bo‗lmagan ikkilanmagan miqdordagi to‗plamlar mavjud bo‗lsada, har qanday to‗rt rang bir – birlari bilan chiziqli bog‗langandir. Boshqacha qilib aytganda, berilgan har qanday (Ts) rang uchun ranglarning chiziqli bog‗liqligini aks ettiruvchi quyidagi ko‗rinishdagi rang to‗plamasini yozish mumkin: Yüklə 3,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|